Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
O ναός του Προφήτου Ηλία όπως είναι σήμερα.
Μία από τις 38 συνοικίες των Αθηνών, η συνοικία του Προφήτη Ηλία Παγκρατίου, γιορτάζει σήμερα τον ναό στον οποίο οφείλει το όνομά της. Στέκει υπερήφανος στο ύψωμά του, παρακολουθώντας την πολιτεία που απλώθηκε γύρω του. Η συνοικία αυτή αποτελείται από δύο γειτονιές, τη γειτονιά του Προφήτη Ηλία και τη γειτονιά Παγκράτι ΙΙ. Οι σοφοί που είχαν την πρωτοβουλία να διαιρέσουν την πρωτεύουσα σε συνοικίες και γειτονιές, επιφύλαξαν περίεργη αντιμετώπιση για το Παγκράτι, το οποίο όχι μόνον αποτελεί την όμορη με αυτήν του Προφήτου Ηλία συνοικία αλλά περιλαμβάνει και τη γειτονιά Παγκράτι Ι! Αντί να χρησιμοποιήσουν κάποια από τα εύηχα και άκρως αθηναϊκά τοπωνύμια που έχουν ριχτεί στη λήθη, προφανώς ελλείψει γνώσης και φαντασίας, προτίμησαν στο Παγκράτι, όπως και σε άλλες περιοχές να χρησιμοποιήσουν τους προσδιορισμούς Ι και ΙΙ!
Εν πάση περιπτώσει, η συνοικία του εορτάζοντος σήμερα Προφήτη Ηλία, με τις δύο γειτονιές του, έχει έκταση περίπου 334 στρέμματα και πληθυσμό περίπου 12.500 κατοίκους. Τα όρια της συνοικίας ορίζονται από τη λεωφόρο Υμηττού και τις οδούς Φορμίωνος, Αρήτης, Νικηφορίδη, Ιλιάδος και Εμπεδοκλέους. Η ψυχή της, δηλαδή η πλατεία Προφήτη Ηλία, επί της οποίας βρίσκεται ο ναός, εγκρίθηκε ως κοινόχρηστος χώρος με βασιλικό διάταγμα το 1886, όταν ήταν ακόμη μία έρημη περιοχή, έξω από την πόλη. Πέρασαν αρκετά χρόνια μέχρι να συνδεθεί συγκοινωνιακά με την υπόλοιπη πόλη (τραμ 12) και να κατοικηθεί η περιοχή που γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη μετά την έλευση των προσφύγων (1922).
Χάρτης Κάουπερτ (1875)
Ο παλιός ναός του Προφήτη Ηλία καταγράφεται στον χάρτη του Κάουπερτ (1875), στο φυσικό ύψωμά του και τον περίβολο που δημιουργούσε η φυσική διαμόρφωση. Ίσως να ήταν και περιφραγμένος. Πάντως, από τότε υπήρχε ένα άστρωτο μονοπάτι, στα χνάρια του οποίου αντιστοιχεί η σημερινή οδός Ευφράνορος και το οποίο οδηγούσε στο πλάτωμα που υπήρχε στο ύψος της σημερινής πλατείας Πλαστήρα. Στο πλάι του ναού και περίπου στο ύψος της σημερινής οδού Φρύνης, περνούσε παραπόταμος, ο οποίος ονομαζόταν Ελάσσων ή Αλασσώνας. Πολλοί υποστηρίζουν πως πήγαζε από το σημείο του Προφήτη Ηλία, αλλά ερχόταν από πιο ψηλά και κατέβαινε για να συναντήσει τον Ιλισό ποταμό.
Με το πέρασμα των χρόνων και τις φροντίδες κατοίκων και ιερέων ο ναός επισκευαζόταν και αναπτυσσόταν, περιτριγυρισμένος από πεύκα και κυπαρίσσια και έχοντας το πηγάδι του, ανάσα δροσιάς για τους περαστικούς. Ο σημερινός περικαλλής ναός είναι από τους μεγαλύτερους και υψηλότερους των Αθηνών. Η ανέγερσή του άρχισε στις 22 Απριλίου 1928 και αποπερατώθηκε στα τέλη του 1930. Τα εγκαίνιά του πραγματοποιήθηκαν σε κλίμα βαθιάς κατάνυξης και περισυλλογής, καταμεσής της κατοχής, στις 11 Οκτωβρίου 1942 από τον αρχιεπίσκοπο και αργότερα αντιβασιλέα Δαμασκηνό Παπανδρέου[1].
Η περιοχή όπου το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία. Διακρίνονται τα κυπαρίσσια και το πηγάδι.
Η λεωφόρος Υμηττού ήταν χωματόδρομος
Είναι πλούσια η ιστορία και της πλατείας του Προφήτη Ηλία Παγκρατίου, ο οποίος επί πολλά χρόνια λειτούργησε ως τοπική Μητρόπολη. Ακολούθησε την ανάπτυξη του ναού. Ένα τεμάχιο γης, προς την πλευρά που συμβάλει η λεωφόρος Υμηττού με την οδό Αλκέτου, ιδιοκτησίας της αθηναϊκής καταγωγής οικογένειας Νίκου Θειάσπρα[2], απαλλοτριώθηκε από τον δήμαρχο Αθηναίων Σπύρο Μερκούρη, ο οποίος δημιούργησε εκεί το Δημοτικό Ιατρείο. Ακολούθησαν απαλλοτριώσεις τεμαχίων που ανήκαν στις οικογένειες Αγιοπετρίτου, Παπουτσόπουλου, Σαρλά, Πέτρου και Τσίρκου. Στην άλλη άκρη που συμβάλει η οδός Αλκέτου με την οδό Δαμάρεως, ο Κώστας Κοτζιάς δημιούργησε μια παιδική πισίνα. Είναι τα χρόνια του Ιωάννη Μεταξά, όταν όλες ηλικίες αναπτύσσουν την κοινωνική τους ζωή στους κοινόχρηστους χώρους. Μπροστά από την εκκλησία και ενώ η Υμηττού είναι ακόμη χωματόδρομος, μικροί και μεγάλοι, καθισμένοι στο χώμα, απολαμβάνουν τον υπαίθριο κινηματογράφου του Δήμου Αθηναίων.
