Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Ευαγόρας Παλληκαρίδης (1938-1957).
Στις 13 Μαρτίου 1957 δολοφονήθηκε με απαγχονισμό ένας από τους σημαντικότερους νεοέλληνες ήρωες, ο 19χρονος Ευαγόρας Παλληκαρίδης. Επικηρυγμένος από τους Άγγλους -με το ποσόν των 5.000 λιρών- για τη συμμετοχή του στην Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ), συνελήφθη διότι κατείχε ένα οπλοπολυβόλο. Αυτόν τον διαχρονικό ήρωα τίμησαν ο Δήμος Αγίας Παρασκευής και η Επιτροπή Πρωτοβουλίας με την ανέγερση προτομής του στην πλατεία που έλαβε το όνομα του εθνομάρτυρα το 2019 και βρίσκεται στη συμβολή των οδών Πατριάρχου Γρηγορίου και Νεαπόλεως.
Φιλοπατρία
Γεννημένος την 27η Φεβρουαρίου 1938 στην Τσάδα της επαρχίας Πάφου, ήταν το τέταρτο παιδί της οικογένειας. Φοίτησε στο δημοτικό σχολείο του χωριού του και αποφοίτησε από το δημοτικό του Κτήματος, ενώ συνέχισε τις εγκύκλιες σπουδές του στο Γυμνάσιο Πάφου. Από την παιδική του ηλικία έδειξε τα χαρακτηριστικά που θα τον συνόδευαν στη σύντομη ζωή του: Ευγενική φυσιογνωμία, φιλομαθής, με ιδιαίτερη κλίση στη μουσική και λογοτεχνική φλέβα. Αυτό όμως που τον διέκρινε κυρίως ήταν η φιλοπατρία του.
Σε ηλικία μόλις 15 ετών, παραμονή της στέψεως της βασιλίσσης Ελισάβετ της Αγγλίας, πρωτοστάτησε στις μαχητικές αντιβρετανικές εκδηλώσεις. Κατέβασε την αγγλική σημαία από τον ιστό του Ιακωβείου Σταδίου στην Πάφο, δίνοντας το έναυσμα για την πρώτη, μετά την εξέγερση του 1931, δυναμική αναμέτρηση των Ελλήνων της Κύπρου με τους Βρετανούς. Όπως ήταν φυσικό, αυτή του η πράξη σημάδεψε τη μετέπειτα αγωνιστική του πορεία. Ακόμη περισσότερο φαίνεται πως ατσάλωσε τον πατριωτισμό του.
Αντιστασιακή δράση
Το 1955 εντάχθηκε στις τάξεις του ΕΟΚΑ και πρωταγωνίστησε στις διαδηλώσεις, στη διανομή προκηρύξεων και στις ανατινάξεις βρετανικών στόχων. Κατά τη συμμετοχή του σε μια μαθητική διαδήλωση την ίδια χρονιά, επιτέθηκε σε δύο Άγγλους στρατιώτες, που κακοποιούσαν συμμαθητή του και τον ελευθέρωσε. Αργότερα, ωστόσο, συνελήφθη και ορίστηκε να δικαστεί την 6η Δεκεμβρίου του 1955. Υπό τον φόβο της καταδίκης του, διέφυγε στα βουνά και εντάχθηκε στις αντάρτικες ομάδες της Πάφου.
Το αποτέλεσμα ήταν να επικηρυχθεί λίγες μέρες αργότερα από τους Άγγλους. Η αντάρτικη δράση του, αν και διήρκεσε μόνον έναν χρόνο, υπήρξε πολύ πλούσια. Έλαβε μέρος σε επιθέσεις εναντίον βρετανικών φρουρών, αστυνομικών σταθμών και στρατοπέδων, καθώς και σε ανατινάξεις και ενέδρες. Αναδείχτηκε σε πρότυπο αγωνιστικού φρονήματος, κινδυνεύοντας πολλές φορές ο ίδιος με αυτοθυσία για την ασφάλεια των συμμαχητών του.
Η σύλληψη
Το βράδυ της 18ης Δεκεμβρίου 1955 έπεσε σε ενέδρα αγγλικής στρατιωτικής περιπόλου κατά τη διάρκεια μετακίνησης οπλισμού και άλλων εφοδίων από ένα κρησφύγετο σε ένα άλλο. Συνελήφθη αμέσως και κρατήθηκε στη Λίμνη, στη βόρεια ακτή της Πάφου, και στο Κτήμα, όπου υπέστη τρομερά βασανιστήρια. Όταν ύστερα από μερικές μέρες επετράπη στους δικούς του να τον επισκεφτούν, έφερε εμφανή σημάδια κακοποίησης.
Εν τω μεταξύ, έναν μήνα πριν από τη σύλληψή του, ο Άγγλος Κυβερνήτης της Κύπρου στρατάρχης Τζον Χάρντινγκ (John Harding, 1st Baron Harding of Petherton, 1896-1989) είχε θέσει σε ισχύ τον «Νόμο Έκτακτης Ανάγκης». Ο νόμος αυτός προέβλεπε την ποινή του θανάτου για όποιον έφερε στην κατοχή του πυροβόλο όπλο. Έτσι την 5η Ιανουαρίου 1957 ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης κατηγορήθηκε για κατοχή και μεταφορά όπλου και μεταφέρθηκε στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας. Στη δίκη που παραπέμφθηκε αποδέχθηκε ευθαρσώς το κατηγορητήριο. Δεν άφησε στους συνηγόρους του περιθώρια υπεράσπισης και καταδικάστηκε εις θάνατον.
Αγωνιώδεις προσπάθειες
Της εκτελέσεώς του προηγήθηκαν απεγνωσμένες προσπάθειες για τη σωτηρία του. Ο πατέρας του, Μιλτιάδης Παλληκαρίδης, ο οποίος ήταν απόστρατος λοχίας της Αστυνομίας, είχε αποστείλει τηλεγράφημα προς τον κυβερνήτη Τζ. Χάρντινγκ, παρακαλώντας τον να φεισθεί της ζωής του υιού του. Επίσης, το Ελληνικό Προξενείο στη Λευκωσία προέβη σε ύστατο διάβημα προς τον κυβερνήτη για την απονομή χάριτος.
Αλλά όλα τα διαβήματα τα οποία έγιναν για τη διάσωση του νεαρού Κύπριου πατριώτου, συνάντησαν την άκαμπτη άρνηση του τυράννου της Κύπρου, στρατάρχη Τζ. Χάρντινγκ. Απέρριψε την σχετική αίτηση χάριτος και επέμενε να επισπευσθεί η εκτέλεση, ώστε να μη μεσολαβήσει περιθώριο χρόνου για περαιτέρω ενέργειες.
Αμερικανική Γερουσία
Ύστατη προσπάθεια κατεβλήθη και στο Λονδίνο από 40 Εργατικούς βουλευτές, οι οποίοι με έκκλησή τους στον υφυπουργό Αποικιών ζητούσαν τη ματαίωση της εκτελέσεως, χάριν της αποκαταστάσεως ειρηνικών συνθηκών στην Κύπρο. Η υπόθεση ανακινήθηκε μέχρι και στην αμερικανική Γερουσία.
Ο γερουσιαστής της Πενσυλβανίας Τζέιμς Φούλτον (James Grove Fulton, 1903-1971) τόνισε ότι η καταδικαστική απόφαση για απλή οπλοφορία εκδόθηκε τις ημέρες κατά τις οποίες το Κυπριακό συζητείτο στον ΟΗΕ. Εκεί όπου αποφασιζόταν ο ειρηνικός διακανονισμός του προβλήματος, ενώ παράλληλα έκανε λόγο για αυστηρότατη ποινή για μια απλή κατοχή όπλου.
Παρέμεινε πιστός
Η απόφαση όμως ήταν ειλημμένη και τίποτα δεν μπορούσε να τη σταματήσει. Ακόμα και η προσπάθεια της Βουλής των Ελλήνων, την ημέρα της εκτέλεσης, έπεσε στο κενό. Ο πρόεδρος της Βουλής Κωνσταντίνος Ροδόπουλος (1896-1971) έσπευσε να αποστείλει κατεπείγον τηλεγράφημα, προεξοφλώντας την έγκριση του Σώματος, προς τον γενικό γραμματέα του ΟΗΕ, εξαιτούμενος την αναστολή της εκτέλεσης.
Σε όλες αυτές τις μέρες που μεσολάβησαν έως τον απαγχονισμό του, ο Παλληκαρίδης εντυπωσίασε τους πάντες με την εγκαρτέρησή του, αλλά και την αταλάντευτη πίστη του στον σκοπό για τον οποίο θα έδινε την ζωή του. Εκμυστηρεύτηκε στους γονείς του ότι προσευχόταν ημέρα και νύχτα να είναι ο τελευταίος Κύπριος, ο οποίος θα θυσιαζόταν για την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Όπως είχε πει, «ούτω ο θάνατός μου δεν θα αποβεί επί ματαίω»[1].
Ο Εσταυρωμένος
«Είπα στο γιο μου ότι πεθαίνει για την πατρίδα του»[2] δήλωνε η μάνα του ήρωα Ευαγόρα Παλληκαρίδη, η οποία τον επισκέφτηκε τελευταία πριν βαδίσει στον θάνατο με πρωτοφανή ανδρεία. Οι δεσμοφύλακές του, την προηγουμένη, δεν είχαν επιτρέψει στον 75χρονο πατέρα του να ασπαστεί το παιδί του. Και οι συγκρατούμενοί του στις κεντρικές φυλακές της Λευκωσίας χτυπούσαν τους τοίχους των κελιών, ψάλλοντας τον Εθνικό Ύμνο…
«Δεν μπορώ να αντιμετωπίσω τον Δήμιο χωρίς τον Εσταυρωμένο στα χέρια»[3], δήλωνε στους γονείς του. Στην αδελφή του Μαρούλα έστελνε την τελευταία επιστολή ζητώντας της να μη θρηνήσει για τον θάνατό του «διότι είναι γλυκύς εφόσον πεθαίνω για την Ελλάδα»! Και στην τελευταία του επιστολή, γραμμένη το πρωί της δολοφονίας του, δήλωνε: «Είναι καλό πράγμα να πεθαίνει κανείς για την Ελλάδα. Η πιο όμορφη μέρα της ζωής μου. Η πιο όμορφη ώρα»[4]!
Ευαγόρας Παλληκαρίδης (1938-1957).
«Ζήτω η Ένωσις, Ζήτω η Ελλάς…»
«Ορκίσθηκα να πεθάνω για την πατρίδα και τηρώ την υπόσχεσή μου», έλεγε στους δικηγόρους του ο Βαγόρας, όπως ήταν το χαϊδευτικό του νεαρότερου Έλληνα Κύπριου πατριώτη που δολοφονήθηκε με απόφαση Άγγλου δικαστή. «Ο γενναίος Ευαγόρας Παλληκαρίδης ανήλθεν εις το ικρίωμα χαριεντιζόμενος»[5], έγραφαν την επομένη οι εφημερίδες. H εκτέλεσή του έλαβε χώρα στο προαύλιο των φυλακών, ενώ προηγουμένως είχε μεταλάβει των αχράντων μυστηρίων. Οι τελευταίες του λέξεις ήταν: «Ζήτω η Ένωσις, Ζήτω η Ελλάς, Ζήτω η ελευθερία».
Οι βρετανικές αρχές αρνήθηκαν να παραδώσουν το πτώμα του Κύπριου αγωνιστού στους γονείς του. Το έθαψαν χωρίς εκκλησιαστική πομπή στον περίβολο των φυλακών, ο οποίος χρησιμοποιούνταν ως Κοιμητήριο επί κυβερνήτη Χάρντιγκ και έμεινε στην ιστορία με την ονομασία Φυλακισμένα Μνήματα. Τελικά, το πυροβόλο που τον έφερε σε αυτή τη θέση και υπήρξε ο λόγος που έχασε τη ζωή του ήταν ουσιαστικά κατεστραμμένο και ανενεργό, αλλά έστω κι έτσι κατόρθωσε να λερώσει με το αίμα του το Στέμμα της Μεγάλης Βρετανίας…
