Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Ευάγγελος Μουστάκας. Από τις συλλογές του Συλλόγου των Αθηναίων.
Ανιχνεύοντας τους μηχανισμούς και τα πρόσωπα που υπηρέτησαν με συνέπεια το ελληνικό όνειρο, όπως γεννήθηκε από τη μεγάλη Εθνεγερσία και αποτυπώθηκε στην κρατική οντότητα που προέκυψε από αυτήν, εστιάζουμε σε ισχυρές οικογενειακές αλύσους. Μία εξ αυτών, με αδιάσπαστη συνέχεια και προσφορά στα κοινά, είναι και της οικογένειας του υπερασπιστού της Ακροπόλεως Νικολάου Μουστάκα.
Αντιθέτως με ότι συνέβη στις περισσότερες προεπαναστατικές οικογένειες, οι απόγονοι του αγωνιστού που υπερασπίσθηκε το Κάστρο των Αθηνών υπό τις εντολές του Γκούρα, ήκμασαν και συνέχισαν τον καλό αγώνα προσφέροντας υπηρεσίες και φθάνοντας δημιουργικά μέχρι τις ημέρες μας. «Πρόσωπο – κλειδί» της εν λόγω οικογένειας υπήρξε ένας ανεψιός του πολεμιστή, ο φιλόμουσος και ευαίσθητος εκπαιδευτικός Ευάγγελος Μουστάκας (1860-1943).
Οικογένεια
Ένα πρώτο βιογραφικό σχεδίασμα, μας αποκαλύπτει τον τρόπο με τον οποίο θεμελιώθηκε η αστική κοινωνία της ελληνικής πρωτεύουσας, στο γύρισμα του δέκατου ένατου προς τον εικοστό αιώνα. Η ζωή του, η οποία θα μπορούσε να αποτελέσει το σενάριο ταινίας ή ενός ελκυστικού αθηναϊκού διηγήματος, ξεδιπλώνεται κάτω από την Ακρόπολη, στην γειτονιά του Αγίου Φιλίππου. Εκεί ακμάζει η οικογένεια και γεννιέται ο Ευάγγελος, ο οποίος θα απωλέσει τη μητρική αγκαλιά σε βρεφική ηλικία.
Η μητέρα του, κόρη της οικογένειας Ρουσσάκη, έφυγε νωρίς από τη ζωή. Αλλά ευτύχησε να ανατραφεί από την δεύτερη σύζυγο του πατέρα του που ήταν γόνος της επίσης Αθηναϊκής οικογένειας των Δοντάδων. Η Αικατερίνη Δοντά ήταν εκείνη που μεγάλωσε το μοναχοπαίδι της οικογένειας και του προσέφερε την απαραίτητη οικογενειακή θαλπωρή αλλά και τις κατευθύνσεις για μόρφωση και δημιουργία, αφού ήταν από τα ελάχιστα κορίτσια που είχαν μορφωθεί.
Σπουδές
Οι εγκύκλιες σπουδές του, δημοτικό, σχολαρχείο και γυμνάσιο, ήταν διανθισμένες με τις αφηγήσεις στην οικογενειακή εστία περί των κατορθωμάτων και των θυσιών των προγόνων και τις αναζητήσεις της διαμορφούμενης αστικής κοινωνίας. Η μουσική και το φλάουτο αγαπημένη ενασχόληση και η γαλλική γλώσσα βασική προτεραιότητα. Εξάλλου, αργότερα του δόθηκε η ευκαιρία να λειτουργήσει ως ένας από τους στυλοβάτες Αθηναϊκού Μελοδράματος. Ακολούθησαν σπουδές στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και η επιλογή του επαγγέλματος του φιλόλογου Καθηγητή στα σχολεία της πόλεως.
Αφού αναγορεύεται διδάκτωρ της Φιλοσοφίας, εργάζεται ως λειτουργός της Μέσης Εκπαιδεύσεως επί 33 συναπτά έτη (1881 – 1914). Στο Βαρβάκειο Λύκειο, στο Αρσάκειο και σε άλλα Γυμνάσια των Αθηνών. Εν τω μεταξύ εκπονεί σειρά μελετών για την Αθήνα και συμμετέχει σε αρχαιολογικές ανασκαφές. Το περιβάλλον, στο οποίο γεννήθηκε και μεγάλωσε, τον ενθουσιάζει. Ταυτοχρόνως συγγράφει και τα πρώτα διδακτικά βιβλία για την λατινική γλώσσα. Τα βιβλία αυτά έμελλε να αποτελέσουν βασική διδακτική ύλη στα ελληνικά σχολεία επί μία ολόκληρη τριακονταετία.[1]
«Σύλλογος των Αθηναίων»
Από τις σημαντικότερες εκφράσεις της κοινωνικής και πολιτισμικής προσφοράς του υπήρξε η ίδρυση του «Αθηναϊκού Συλλόγου», του «Συλλόγου των Αθηναίων» όπως μετονομάσθηκε. Εξέφραζε την αγάπη του για την Αθήνα, την ιστορία και τις παραδόσεις της δοξασμένης πολιτείας, την ανάγκη ανάπτυξης μηχανισμών αλληλεγγύης, την εξάπλωση των Γραμμάτων και των Τεχνών. Το όραμά του ήταν η δημιουργία μιας φιλαθηναϊκής κοιτίδας, ενός παραδοσιακού σπιτιού, το οποίο θα αναλάμβανε το ρόλο του θεματοφύλακα της Αθηναϊκής ιδεολογίας και την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και του φυσικού περιβάλλοντος.
Με δική του πρωτοβουλία, το βραδάκι της 22 Οκτωβρίου 1895, περίπου τριακόσιοι γηγενείς Αθηναίοι, συγκεντρώθηκαν στο Δημαρχείο Αθηνών και μυήθηκαν στο όραμά του. Μεστός λόγος και νοήματα εποικοδομητικά εξύφαιναν έναν ιστό που καλούσε το κοινό να ενδιαφερθεί για τα κοινά των Αθηνών, σε περίοδο κατά την οποία η πόλη βρισκόταν σε τροχιά ανάπτυξης και διεθνούς προβολής. Οι επικείμενοι Ολυμπιακοί Αγώνες, η πολεοδομική και οικονομική ανάπτυξη, η εξάπλωση εκπαιδευτικών μηχανισμών και οι εθνικές και πολιτισμικές ανησυχίες βρέθηκαν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος του Συλλόγου που γεννήθηκε εκείνο το βράδυ.
Η προεδρία του ανατέθηκε σε πρόσωπο – σύμβολο, τον σεβαστό Στρατηγό Ιωάννη Λέκκα. Ο Ευ. Μουστάκας κράτησε για τον εαυτό του τον ρόλο του Γενικού Γραμματέα, θέση την οποία θα διατηρήσει επί ένα τέταρτο του αιώνα περίπου (1895-1921) πριν αναλάβει την Προεδρία επί μία ενδεκαετία (1921-1932). Υπήρξε, δηλαδή, ο ιδεολογικός στυλοβάτης του «Συλλόγου των Αθηναίων» επί τέσσερις δεκαετίες. Νουνεχής, υπομονετικός, ευπατρίδης, ψύχραιμος και χωρίς να κάνει εκπτώσεις παρέμεινε πιστός στις αρχές του ακόμη και σε δύσκολες περιόδους, όπως την εποχή του διχασμού (βενιζελικών – βασιλικών). Υπήρξε ο συνδετικός κρίκος επιβίωσης ενός φορέα που συνεχίζει να ακμάζει προσφέροντας πολύτιμες υπηρεσίες στην πόλη των Αθηνών.
Λαϊκό Πανεπιστήμιο
Υπήρξε όμως, ο Ευάγγελος Μουστάκας, εξ εκείνων που πίστευαν στη μόρφωση των λαϊκών στρωμάτων. Εάν αναζητήσουμε την πρώτη μορφή Λαϊκού Πανεπιστημίου στην χώρα μας, μετά την «Εταιρεία των Φίλων του Λαού», θα φθάσουμε σε μία ακόμη από τις δραστηριότητές του. Η προσπάθειά του ξεκίνησε στο περιθώριο του ενθουσιασμού που επικράτησε με την διεξαγωγή των Α’ Ολυμπιακών Αγώνων του 1896, όταν με δική του πρωτοβουλία ιδρύονται στους κόλπους του «Συλλόγου των Αθηναίων» τα «Μαθήματα δια τον Λαόν».
Διδάσκει ο ίδιος αναπτύσσοντας ιδιαιτέρως τις προσωπικότητες και την προσφορά των Αθηναίων που είχαν εκπαιδευθεί και διαπρέψει εκτός Ελλάδος από την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως μέχρι την Επανάσταση. Η επιτυχής υποδοχή του θεσμού και η αθρόα συμμετοχή οδήγησε, δύο χρόνια αργότερα και υπό λίαν διαφορετικές εθνικές, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες, στην ίδρυση της «Λαϊκής Σχολής».
Ήταν ένα είδος Λαϊκού Πανεπιστημίου, ενός θεσμού που διακρινόταν για την ποικιλία των μαθημάτων και τις προσωπικότητες που συμμετείχαν ως διδακτικό προσωπικό. Ο Ευ. Μουστάκας είχε επιλέξει να διδάσκει την περιγραφή των αρχαίων μνημείων των Αθηνών και την Τοπογραφία της Αττικής. Κανείς δεν έλειψε από το θαυμάσιο εκείνο προσκλητήριο με πρώτο και καλύτερο ίσως τον φιλόλογο Θεοδόσιο Βενιζέλο που δίδασκε Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως.
Επίσης τον πανεπιστημιακό Καθηγητή Γεώργιο Δέρβο που δίδασκε Ερμηνεία του Ιερού Ευαγγελίου. Συμμετείχαν επίσης ο φιλόλογος Κωνσταντίνος Ζησίου ο οποίος δίδασκε Βυζαντινή Ιστορία και ο φαρμακοποιός Ιωάννης Φιντικλής που δίδασκε Χημεία. Στην αρχή, ο εν λόγω θεσμός λειτουργούσε τρεις φορές την εβδομάδα και στη συνέχεια καθημερινώς ενώ προστέθηκαν πολλά μαθήματα (Πρακτική Γεωμετρία, Πολιτική Οικονομία, Ηθική, Μηχανική κ.ά.).
Εθνική προσφορά
Οπωσδήποτε ο Ευ. Μουστάκας δεν ήταν δυνατόν να απουσιάσει και από τους εθνικούς αγώνες. Στον αποκαλούμενο ατυχή πόλεμο του 1897 φρόντισε για την περίθαλψη των οικογενειών των στρατευθέντων. Συνέστησε «Ειδική Επιτροπή» (Σπ. Κροκιδάς, Ευ. Μουστάκας, Γ. Ρούφης και Ν. Παναγιωτάκης) η οποία κατέγραφε τις ανάγκες και έκανε ευρύτατη κινητοποίηση μέσω εφημερίδων κ.λπ. Χήρες, σύζυγοι εφέδρων και επίστρατων, έβρισκαν την πόρτα του Συλλόγου ανοιχτή για να εισπράξουν το βοήθημά τους.
Ήταν μέλος του «Ελληνισμού» και άλλων εθνικών σωματείων και εργάσθηκε επωφελώς για τους ενωτικούς αγώνες της Κρήτης.[2] Τις σημαντικότερες όμως υπηρεσίες προσέφερε την δεκαετία 1912-1922. Κάλεσε σε πραγματική «επιστράτευση» τους Αθηναίους, οργάνωνε εμψυχωτικές ομιλίες, εράνους, αποστολή ειδών πρώτης ανάγκης στα μέτωπα, φρόντιζε για την περίθαλψη των τραυματιών που επέστρεφαν στην Αθήνα. Εξάλλου, οι περισσότερες γυναίκες του Συλλόγου συμμετείχαν οργανωμένα ως αδελφές νοσοκόμες στα νοσοκομεία που συστήθηκαν στην πρωτεύουσα.
Ο Ευ. Μουστάκας, με την καταγόμενη από την Άνδρο σύζυγό του Μόσχα, το γένος Καρυστινάκη, απέκτησαν τον Διονύση Μουστάκα (1900-1953), ο οποίος παντρεύτηκε την Ευφροσύνη (Φρόσω) Κολιάτσου (γονείς Ευάγγελου), την Μαριάνθη, σύζ. Μιχαήλ Στασινόπουλου και την Αφροδίτη, σύζ. Ηλία Βυζά.[3] Όταν έφυγε από τη ζωή ο Ευ. Μουστάκας, τον Μάρτιο 1943[4], σε ηλικία 83 ετών, η οικογένειά του για να τιμήσει τη μνήμη του διέθεσε σημαντικά ποσά στον Σύλλογο των Αθηναίων[5], ενώ η κόρη του Μαριάνθη υπήρξε ευεργέτης και μέλος του Συλλόγου μέχρι το τέλος της ζωής της.
