Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Έρμαν Κάουφμαν
Ο βραχύβιος εκδοτικός οίκος «Κασταλία» (1934-1941) ιδρύθηκε από τον Γερμανορώσο Έρμαν Κάουφμαν (Ρωσία 1894 – Αθήνα 1965), γνωστό βιβλιοπώλη ξενόγλωσσων βιβλίων. Η περίπτωση τόσο του εκδότη όσο και του εν λόγω εκδοτικού οίκου δεν απασχόλησαν, αναλόγως της σημαντικότητάς τους, τους ερευνητές. Στόχος του προοδευτικού αυτού οίκου ήταν η παρουσίαση και προώθηση στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό των νέων Ελλήνων λογοτεχνών, της Γενιάς του ’30, όπως συνηθίσαμε να αποκαλούμε το σημαντικό εκείνο ρεύμα. Γι’ αυτό όλες σχεδόν οι εκδόσεις του εν λόγω οίκου επικεντρώθηκαν σε αυτή την κατηγορία δημιουργών. Ο Κάουφμαν δεν δίστασε να εκδώσει έργα τα οποία έφερναν στη χώρα μας ακόμη και τις πλέον ριζοσπαστικές τάσεις των λογοτεχνικών κύκλων της Ευρώπης.
Ο Ανδρέας Εμπειρίκος και το βιβλίο του «Υψικάμινος»
Χαρακτηριστική ίσως είναι η περίπτωση της «Υψικαμίνου» του Ανδρέα Εμπειρίκου, κύριου εκπροσώπου της υπερρεαλιστικής ποίησης στην Ελλάδα. Όπως γράφει ο ποιητής, τα 200 αντίτυπα που αποτέλεσαν την πρώτη έκδοση της ποιητικής συλλογής του (1935), εξαντλήθηκαν εντός ελαχίστου χρονικού διαστήματος, διότι «το βιβλίο θεωρήθηκε σκανδαλώδες, γραμμένο από έναν παράφρονα»! Όμως, η «Κασταλία» δεν περιορίστηκε μόνο στην παρουσίαση των νέων λογοτεχνών. Έδειξε ιδιαίτερη προσοχή και στην αισθητική εμφάνιση των εκδόσεών της.
Σε μία εποχή που ο Κώστας Ουράνης αγανακτούσε με την απαράδεκτη εμφάνιση του ελληνικού λογοτεχνικού βιβλίου, παρουσίαζε εκδόσεις ιδιαίτερα φροντισμένες, εκδόσεις με προσωπικότητα. Προ διετίας, μάλιστα, πραγματοποιήθηκε ανάλογη έκθεση από το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α.) του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης (Μ.Ι.Ε.Τ.). Συνοδεύθηκε από κατάλογο τον οποίο επιμελήθηκε ο Κ. Χατζιώτης. Σε αυτόν περιγράφονται οι σημαντικότεροι από τους τίτλους που εκδόθηκαν, οι οποίοι μας επιτρέπουν να κάνουμε λόγο για επαναστατική εκδοτική συμπεριφορά. Επίσης, αποκαλύπτονται οι στόχοι της εκδοτικής αυτής προσπάθειας.
Η οικογένειά του Γερμανορώσου Έρμαν Κάουφμαν καταγόταν από το Χολστάιν, αλλά είχε εγκατασταθεί στη Ρωσία από τα μέσα του 19ου αιώνα. Ο Ερ. Κάουφμαν ήταν εξ εκείνων που ήλθαν στην Ελλάδα μετά την επικράτηση των μπολσεβίκων στη Ρωσία. Το πρώτο κατάστημά του ήταν «κινητό», δηλαδή ένα καροτσάκι, το οποίο χρησιμοποιούσε για την πώληση των βιβλίων. Πότε, όμως, ο Κάουφμαν κατόρθωσε να πραγματοποιήσει το μεγάλο άλμα και να στεγάσει τη βιβλιεμπορική δραστηριότητά του στο Μέγαρο Εφεσίου, επί της οδού Σταδίου 25; Απάντηση δεν έχει δοθεί μέχρι σήμερα, ενώ κάποιο «χρονολόγιο» που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο αναφέρει το 1930.
Στην πραγματικότητα η άδεια του, προκειμένου να ξεκινήσει εργασίες «Βιβλιοπωλείου – Πρακτορείου Ξένων Εφημερίδων και Περιοδικών», εκδόθηκε επισήμως τον Μάιο 1924. Επρόκειτο περί προσωπικής επιχείρησης, με κεφάλαιο 5.000 δραχμές, και ο Κάουφμαν δήλωνε στην αρχή κατοικία επί της οδού Ολύμπου, στο Κουκάκι, και ύστερα στην οδό Δημοκρίτου 24. Τα πρώτα χρόνια στην Αθήνα ήταν δύσκολα, σημειώνει ο Κ. Χατζιώτης, προσθέτοντας ότι διέθετε καλή μόρφωση και επικέντρωσε το ενδιαφέρον του στη διακίνηση μεταχειρισμένων γαλλικών βιβλίων. Ο χώρος του καταστήματός του ήταν σοφά διαρρυθμισμένος και οι Αθηναίοι θα γνωρίσουν το βιβλιοπωλείο, με τη στενή ξύλινη κλίμακα, που οδηγούσε στο κυρίως κατάστημα, το οποίο παρέμεινε αναλλοίωτο μέχρι την τελευταία ημέρα λειτουργίας του.
Ενασχόληση με ξένο βιβλίο και περιοδικό
Η ενασχόληση του Κάουφμαν με το ξένο βιβλίο και περιοδικό ήταν μοναδική επί πολλά χρόνια. Άρχισε με γαλλικά έντυπα, ενώ στα μέσα της δεκαετίας 1930 είχε εξασφαλίσει και πρόσφερε σε τιμές με μεγάλες εκπτώσεις το σύνολο της γερμανικής βιβλιοπαραγωγής. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το 1955, όταν πλέον εξαπλώνεται η χρήση της αγγλικής γλώσσας, το βιβλιοπωλείο Κάουφμαν εξασφάλισε την αποκλειστική πρακτόρευση πέντε αμερικανικών εφημερίδων και περιοδικών (συγκεκριμένα, των τίτλων «The New York Times», «Time», «Life», «Newsweek» και «Reader’s Digest»).
