Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
«Μεγαρίτισσα που χτενίζεται». Ελαιογραφία Νικ. Λύτρας, 1869. Από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης.
Ενδιαφέρουσα πάντα μια θερινή εκδρομή στα γραφικά Μέγαρα κατά τα μέσα της δεκαετίας 1870. Το ατμόπλοιο μετέφερε τους εκδρομείς από την Φανερωμένη της Σαλαμίνος στα Μέγαρα και η γραφικότητα ξεκινούσε από την «Κουνέλα». Έτσι αποκαλούσαν την ιππήλατη άμαξα που παραλάμβανε τους επισκέπτες από το ατμόπλοιο για να τους πάει στην κωμόπολη. Όφειλε το όνομα στον ιδιοκτήτη της που ονομαζόταν Κούνελος. Ήταν άμαξα παλαιού τύπου και μετέφερε έως οκτώ επιβάτες. Πήγαινε δώθε – κείθε, αριστερά – δεξιά, σαν βάρκα σε τρικυμία. Φαίνεται δε πως ο Κούνελος, χρησιμοποιούσε διάφορα τεχνάσματα για να ανταπεξέρχεται στις υποχρεώσεις που αναλάμβανε και ήταν η μεταφορά των πελατών του.
Όταν έφτανε σε ανηφόρα και ο οδηγός αισθανόταν ότι κουράζονταν τα άλογά του, χωρίς να τον αντιληφθεί κανείς, προκαλούσε μία μικρή τεχνητή φωτιά, με πανί και φώσφορο. Η άσχημη μυρωδιά έκανε τους επιβάτες να ανησυχούν, η άμαξα σταματούσε και τα άλογα ξεκουράζονταν. Χρησιμοποιούσε και άλλα τεχνάσματα ο Κούνελος για να ξεκουράζει τα άλογά του. Πότε έπεφτε κάτω το καμουτσί, το φέσι, κάποιο μαντήλι και παρόμοια. Οπότε μια διαδρομή μισής ώρας μετατρεπόταν σε δρόμο δύο ωρών.
Η είσοδος της Κουνέλας στα Μέγαρα ήταν θριαμβευτική. Έφτανε στην κεντρική πλατεία, η οποία είχε μόνον τρία τέσσερα αξιόλογα κτίρια και ένα μικρό στρατώνα. Πάντως, τα Μέγαρα αποτελούσαν μια ξεχωριστή πολιτεία, ανεξάρτητη από τις άλλες περιοχές και με δικά της έθιμα. Τα αρβανίτικα φαίνεται πως δεν ήταν τόσο διαδεδομένα όσα στα γύρω χωριά. Περίπου τεσσερισήμισι χιλιάδες ψυχές μετρούσε ο τόπος στα μέσα της δεκαετίας 1870. Οι κάτοικοι καταγράφονταν ως φιλόξενοι, οξυδερκείς, μετρίως φιλόπονοι, ολιγαρκείς και προπαντός άνθρωποι που αγαπούσαν την ευθυμία, τον χορό και τα πανηγύρια[1].
Φαίνεται πως είχαν αποβάλει μερικές από τις κακές έξεις -όπως την ακατάσχετη οινοποσία- που είχαν προκαλέσει αντιδράσεις εκ μέρους της διοίκησης στα πρώτα χρόνια του Όθωνα. Η γη των Μεγάρων ήταν εύφορη, ο αέρας ζωογόνος και το νερό άριστο. Το γεγονός όμως που ενθουσίαζε τους παρατηρητικούς επισκέπτες ήταν ο παραδοσιακός χαρακτήρας που διατηρούσαν τα Μέγαρα, λες και οι αιώνες είχαν σεβαστεί ιδιαίτερα τον τόπο. Τις Κυριακές μαζεύονταν στη μεγαλύτερη πλατεία.
«Μεγαρίτισσα». Ελαιογραφία Ν. Λύτρα. Από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης.
Οι γυναίκες ήταν χρυσοντυμένες, σαν αρχαίες καλλονές, μελαχρινές και μαυρομάτες οι περισσότερες και γεμάτες ζωή και κίνηση. Το κεφάλι τους περίβαλε κάλυμμα με αργυρά μικρά νομίσματα. Ένας επισκέπτης έβρισκε τις Μεγαρίτισσες να είναι «επί σώματος χυτού, εις τον αβρόν λαιμόν του οποίου αντηχούσι περιδέραια εκ χρυσών και αργυρών νομισματίων, εκ μαργαριτών και κοραλλίων». Απέραντες οι περιγραφές των φορεσιών εκείνης της εποχής που τροφοδότησαν και τα χέρια των σημαντικότερων καλλιτεχνών μας, όπως ο Ν. Γύζης, ο Θεόδωρος Ράλλης και ο Ν. Λύτρας[2].
Στο Πανδοχείο του Δάλλα πριν από την επιστροφή!
Οι γυναίκες πιανόντουσαν σταυρωτά και χόρευαν τραγουδώντας «Θάλασσα βαρεί το κύμα / Σ’ αγαπώ δεν είναι κρίμα» και θάλασσα θαλασσονέρι / σ’ είσαι το δικό μου ταίρι»[3].
Στη συζήτηση που αναπτύχθηκε εκείνη την εποχή παρενέβη και ο μόλις 22 ετών λαογράφος Νικόλαος Γ. Πολίτης για να επισημάνει πως ο αυτός ήταν ο συρτός χορός των Μεγάρων, από αιώνων καθιερωμένος. Εκστασιασμένος ο επισκέπτης των Μεγάρων που μας παρέδωσε την περιγραφή του, έγραψε πως νόμιζε ότι έβλεπε ζωφόρο αρχαίου ναού που είχε ζωντανέψει ή εικόνα αρχαίου αγγείου που είχε πάρει τη μορφή θελκτικής ζωής. Σε λίγο από πλάγια οδό εμφανίζονταν και οι άνδρες με το βιολί και το λαούτο να προηγούνται.
Ο χορός της Τράτας (Μέγαρα). Paul Marie Léonce Bret (1902-1956).
Σώζονται σπουδαίες πληροφορίες για τις λεπτομέρειες του χορού που έληγε όταν έδυε ο ήλιος. Οι επισκέπτες πήγαιναν να ξεκουραστούν στο Πανδοχείο του Δάλλα, πληρώνοντας δεκαπέντε δραχμές για να φύγουν τα χαράματα με άλλη άμαξα[4].
