Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
«Θέρος». Πίνακας Δημητρίου Γιολδάση (Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας).
«Μη σε γελάσει ο μπάκακας ή το χελιδονάκι, / Αν δεν λαλήση τζίτζικας δεν είν΄ καλοκαιράκι» έλεγαν οι παλαιότεροι. Ήταν η εποχή που φρόντιζαν να υποδέχονται και να αποχαιρετούν τους μήνες, αποδίδοντας εύσημα ή αποδοκιμασίες. Ο Θεριστής, όπως αποκαλούσαν τον Ιούνιο, σηματοδοτούσε και στα πεδινά της Αττικής την κίνηση των δρεπανιών ανάμεσα στα «πρώιμα» καρπισμένα στάχυα.
Επιλέγουμε και εμείς να υποδεχθούμε τον Ιούνιο με δύο σημαντικές προσωπικότητες, τον γλύπτη Δημήτριο Ζ. Φιλιππότη (1839-1919) και τον Κωστή Παλαμά (1859-1943). Αμφότεροι τις δεκαετίες 1870-1880 εμπνεύστηκαν από τον Ιούνιο και τις λαογραφικές αναφορές και παρήγαγαν πολύτιμα έργα. Του πρώτου η γλυπτική δημιουργία κοσμεί την υπαίθρια γλυπτοθήκη του Ζαππείου, ενώ το κείμενο του δεύτερου σώζεται σε κιτρινισμένα φύλλα του 1884.
Ο Θεριστής του Φιλιππότη
Η Αθήνα έχει το προνόμιο να φιλοξενεί και ένα γλυπτό που παραδίδει τον θεριστή, όπως τον συνέλαβε η σκέψη του γλύπτη Δημήτριου Ζ. Φιλιππότη. Το έργο βρίσκεται τοποθετημένο στο πρώτο δεξί παρτέρι της παρόδου, που οδηγεί από τη λεωφ. Αμαλίας στον χώρο του Ζαππείου. Ως υλικό κατασκευής έχει προτιμηθεί, όπως στις περισσότερες των περιπτώσεων, το μάρμαρο, όπως άλλωστε μαρμάρινες πλάκες με νερά έχουν χρησιμεύσει για τη δημιουργία της βάσης.
Επιγραφή στην αριστερή πλευρά της βασης αποδίδει το έργο στον γλύπτη Δ. Φιλιππότη. Είχε εκθέσει το συγκεκριμένο γλυπτό μαζί με άλλα δύο έργα του που βρίσκονται εντός του Κήπου του Ζαππείου (Ξυλοθραύστης και Μικρός Ψαράς) στην Έκθεση της Βιέννης (1873) και στα Γ΄ Ολύμπια (1875), όπου και απέσπασε το Β΄ αργυρό βραβείο β΄ τάξεως. Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ότι το γλυπτό αγοράσθηκε από τον Ανδρέα Συγγρό. Κατά την Ζ. Αντωνοπούλου, δεν επιβεβαιώνεται δωρεά του προς τον Δήμο Αθηναίων.
«Θεριστής». Γλυπτό Δημ. Φιλιππότη.
Ο θεριστής του Φιλιππότη είναι ένα μικρό γυμνό παιδί, το οποίο στέκεται σε ευρύ διασκελισμό. Κόβει άχυρα και τα «δεματιάζει», για να χρησιμοποιήσουμε την αγροτική ορολογία. Ανήκει στην ίδια τεχνοτροπική σφαίρα, στην οποία ανήκουν και τα άλλα έργα του ίδιου γλύπτη. Το γυμνό της μορφής, η στάση του σώματος και τα βοστρυχωτά μαλλιά, μας παραπέμπουν στην κλασσική αρχαιότητα. Αντίθετα, το καπέλο με τα καρφωμένα μπουμπούκια μας επαναφέρουν στη ρομαντική εποχή, στην οποία κατασκευάστηκε.
Στην αριστερή πλευρά της βάσης διαβάζουμε την υπογραφή του γλύπτη. Δ. ΦΙΛΙΠΠΟΤΗΣ ΕΠΟΙΕΙ/1870.
Ο Κ. Παλαμάς έγραψε για τον μήνα Ιούνιο το 1884, σε ηλικία 25 ετών.[1] Έχει εγκατασταθεί μόλις δύο χρόνια νωρίτερα στην πόλη των Αθηνών και εξασφαλίζει τα προς το ζην από τη δημοσιογραφία. Λαμβάνει, όμως, ενεργό μέρος στην πνευματική ζωή του τόπου. Στο κείμενο «Ιούνιος» το ύφος του είναι ιδιαίτερο, ανάλαφρο και περιπαικτικό, προσαρμοσμένο στην τρέχουσα επικαιρότητα και απολαυστικό σε δηκτικές αναφορές και υπονοούμενα. Δεν παραλείπει και τις έμμεσες αναφορές στην τρέχουσα πολιτική επικαιρότητα. Επίσης αναφέρεται στη σύνδεση του Ιουνίου με τον τζίτζικα που είναι «ο επίσημος κήρυξ του θέρους» αλλά και στις σχολικές εξετάσεις και την ψυχολογία των μαθητών.
Όσο για τον εορτάζοντα στις 24 Ιουνίου Άγιο Ιωάννη είναι από τα αγαπημένα του θέματα.[2] Μνημονεύει τα κρούσματα χολέρας στη Γαλλική Τουλόν που είχαν σημάνει συναγερμό, αφού είχαν προηγηθεί της επιδημίας η οποία είχε ξεσπάσει στο Κάϊρο και στην Αλεξάνδρεια. Αναφέρεται μεταξύ άλλων και στον Κουταλιανό, δηλαδή στον Παναγιώτη Κολιαντζή, όπως ήταν το πραγματικό του επώνυμο. Καταγόταν από τον Μοριά.
Το παρατσούκλι Κουταλιανός, το οποίο εντέλει έγινε επώνυμο, οφείλετο στην «προσωρινή πατρίδα» του, όπως αποκαλούσε ο ίδιος την Κούταλη. Το νησάκι της Προποντίδος που ανήκει στο σύμπλεγμα των νησιών της θάλασσας του Μαρμαρά. Ωστόσο, στην καριέρα του στο εξωτερικό, η οποία ήταν ιδιαιτέρως πλούσια έως τότε, ο Παναγής χρησιμοποιούσε το ψευδώνυμο Antonio Panay! Μέχρι το 1884 ο Παναγής Κουταλιανός ήταν ελάχιστα γνωστός στην Αθήνα.[3]
Κάπως έτσι βίωσε η Αθήνα τον Ιούνιο 1884 και ο Κ. Παλαμάς, φροντίζοντας να τον παραδώσει στην αιωνιότητα. Υπενθυμίζοντάς μας τις ομορφιές της ζωής και της φύσεως και την αξία της ανθρώπινης καθημερινότητας.
