Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Οι αρχές του 20ού αιώνα αποτέλεσαν αναμφισβήτητα μία από τις κρισιμότερες περιόδους στις οποίες διήλθε το νεότερο ελληνικό κράτος από συστάσεώς του. Από τη μια η εμπλοκή του στους δύο Βαλκανικούς Πολέμους και εν συνεχεία στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και από την άλλη, ο εσωτερικός διχασμός μεταξύ βενιζελικών και βασιλικών συνιστούσαν ένα εκρηκτικό κλίμα και έθεταν τη χώρα σε σοβαρή δοκιμασία.
Σ’ αυτό το κλίμα η Συνθήκη των Σεβρών θεωρείται εξαιρετική επιτυχία για την ελληνική διπλωματία, η οποία όμως επισκιάστηκε από δύο πράξεις ωμής πολιτικής βίας: την απόπειρα δολοφονίας του Ελευθέριου Βενιζέλου στο Παρίσι και την εκτέλεση του Ίωνος Δραγούμη.
Λαϊκή λιθογραφία με θέμα τη δολοφονική απόπειρα κατά του Βενιζέλου. Αριστερά κάτω ο υποπλοίαρχος Απόστολος Τσερέπης και δεξιά ο υπολοχαγός Γεώργιος Κυριάκης, δράστες του εγκλήματος. Στο κέντρο ο Ελ. Βενιζέλος κλινήρης μετά τον τραυματισμό του.
Η απόπειρα στο Παρίσι
Στις 30 Ιουλίου του 1920, δύο μόλις μέρες μετά την υπογραφή της Συνθήκης που άλλαζε κυριολεκτικά την εδαφική φυσιογνωμία, ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος έπεσε θύμα δολοφονικής απόπειρας που έκαναν δύο απότακτοι αξιωματικοί. Η απόπειρα έγινε τη στιγμή που ετοιμαζόταν να επιβιβασθεί σε αμαξοστοιχία, η οποία θα τον οδηγούσε πίσω στην Ελλάδα, στον σιδηροδρομικό σταθμό της Λιόν. Δράστες ήταν ο υποπλοίαρχος Απόστολος Τσερέπης και ο υπολοχαγός Γεώργιος Κυριάκης. Οι δύο εκτελεστές αναμίχθηκαν με το πλήθος που είχε συγκεντρωθεί στο σταθμό και άμα τη εμφανίσει του πρωθυπουργού με τη συνοδεία του τού επιτέθηκαν, πυροβολώντας τον και τραυματίζοντάς τον, ευτυχώς ελαφρά, στο χέρι και τον ώμο. Η ανάγκη όμως νοσηλείας του σε μια κλινική της οδού Μπιζέ του Παρισιού επέβαλε στον Βενιζέλο να αναβάλει για λίγες μέρες την επιστροφή του στην Αθήνα[1].
Ο Ελ. Βενιζέλος τραυματισμένος σε φωτογραφικό τεκμήριο του Π. Πουλίδη.
Όταν έγινε γνωστή η είδηση στην Ελλάδα, δημιουργήθηκε χάος. Οι εφημερίδες για πολλές μέρες ασχολούνταν με το θέμα στα πρωτοσέλιδά τους. «Όχι τον Βενιζέλον, αλλά την Ελλάδα απεπειράθησαν να δολοφονήσουν» έγραφαν οι βενιζελικές εφημερίδες και φιλοξενούσαν στις στήλες τους δηλώσεις στενών συνεργατών του πρωθυπουργού, που πυροδοτούσαν τον διχασμό μεταξύ βενιζελικών και βασιλικών: «Ο ηθικός δράστης και ο υπεύθυνος της δολοφονίας ταύτης είνε ο τέως βασιλεύς Κωνσταντίνος. Μη αναζητήσετε άλλον τινά»[2]. Έτσι ξέσπασαν φοβερές ταραχές, στις οποίες πρωταγωνίστησαν οι βενιζελικοί με θύματα τους αντιπάλους τους. Βανδαλισμοί και καταστροφές στις εγκαταστάσεις αντιπολιτευομένων –βασιλικών- εφημερίδων, ξυλοκοπήματα και βιαιότητες εναντίον πολιτών γνωστών για τις απόψεις τους, ακόμη και λεηλασία σπιτιών πολιτικών της αντιπολίτευσης σημειώθηκαν εκείνες τις ημέρες.
«Ιουλιανά»: Αδελφός εναντίον αδελφού
Η διχόνοια είχε χτυπήσει για μία ακόμη φορά τη χώρα, φέρνοντας δεινά και αλόγιστες περιπέτειες. Χαρακτηριστική ίσως είναι μια εξομολόγηση του Βενιζέλου, την οποία διέσωσε η Πηνελόπη Δέλτα στις «Αναμνήσεις» της σχετικά με τα επεισόδια εκείνου του Ιουλίου. Κρίνοντας τους δράστες, οι οποίοι δικάστηκαν και καταδικάστηκαν από Γαλλικό δικαστήριο σε πενταετή ειρκτή, ο Βενιζέλος αναγνώριζε πως «με θεωρεί μια μερίς του λαού ταραξία, βελζεβούλ, διάβολο, επικίνδυνο στοιχείο. Πείστηκαν αυτοί οι δύο νέοι και θυσιάστηκαν να ελευθερώσουν τον τόπο τους. Τι φταίν’ αυτοί;”»[3].
Στα παραλειπόμενα της απόπειρας δολοφονίας του Βενιζέλου αξίζει να σημειωθεί και η δήλωση του αδερφού του δράστη Γ. Κυριάκη, που δημοσιεύτηκε σε μεγάλη εφημερίδα της εποχής: «Άνανδρον δολοφόνον Γ. Κυριάκην ετεροθαλή ατυχώς αδελφόν μου, αποκηρύσσω μετά βδελυγμίας και αγανακτήσεως μιάναντα διά κακούργου πράξεως κατά Μεγάλου της χώρας Κυβερνήτου Βενιζέλου έντιμον όνομα οικογενείας. Δηλώ ότι κατά νομίμους διατυπώσεις μεταβάλλω επώνυμον ώστε ουδ΄ αυτή η επωνυμία να με συνδέη με άτιμον δολοφόνον. Ι. Κυριάκης Έμπορος»[4].
Ίων Δραγούμης (1878-1920).
Η δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη
Επιστέγασμα όλων αυτών των ταραχών στην Αθήνα αποτέλεσε η αποτρόπαια δολοφονία του Ίωνος Δραγούμη, επιφανούς αντιπάλου της κυβέρνησης, από την παρακρατική οργάνωση του Παύλου Γύπαρη στις 31 Ιουλίου 1920.
Καθώς επέστρεφε από την Κηφισιά, όπου είχε συνοδεύσει με το αυτοκίνητό του τη Μαρίκα Κοτοπούλη, μπροστά από την έπαυλη του Θων στους Αμπελοκήπους, στην έδρα του τάγματος της ασφάλειας του Π. Γύπαρη, συνελήφθη από άτομα της οργάνωσης, που τον εκτέλεσαν εν ψυχρώ κατά τη μεταγωγή του στο Φρουραρχείο. Στα ενδύματά του βρέθηκε και μια φωτογραφία της Μαρίκας Κοτοπούλη, η οποία πληροφορηθείσα το γεγονός υπέστη σοβαρό νευρικό κλονισμό.
Αθηναίοι πολίτες έξω από την οικία Δραγούμη στη λεωφ. Κηφισίας μόλις πληροφορήθηκαν το γεγονός της δολοφονίας. Πηγη: Γεννάδειος Βιβλιοθήκη.
Ως ηθικός αυτουργός της δολοφονίας, κατηγορήθηκε επίσης, εκτός από τον Γύπαρη, και ο Εμμανουήλ Μπενάκης, πατέρας της Πηνελόπης Δέλτα, ο οποίος όμως αθωώθηκε στη δίκη που έγινε στις 19 Νοεμβρίου 1922. Σύμφωνα με την ίδια ο Γούναρης ήθελε να ενοχοποιήσει τον πατέρα της.
Επιπτώσεις, αντιδράσεις και αποτελέσματα
Ο Βενιζέλος, που ακόμη νοσηλευόταν στο Παρίσι, μόλις πληροφορήθηκε το γεγονός δεν δίστασε να τηλεγραφήσει στον πατέρα του θύματος και σφοδρό πολιτικό του αντίπαλο Στέφανο Δραγούμη. «Στο τηλεγράφημα αυτό έβαλε όλην του την ψυχή και την αγανάκτηση για το φοβερό έγκλημα» αφηγείται η Πηνελόπη Δέλτα[5].
Αναμφισβήτητα ο Ι. Δραγούμης θα διαδραμάτιζε πρωτεύοντα ρόλο στις εξελίξεις. Οι εθνικές του απόψεις και ο γόνιμος πολιτικός λόγος του απομακρυνόταν από τις στείρες φωνές των αντιπαραθέσεων βενιζελικών-αντιβενιζελικών. Η δολοφονία του θεωρείται το αποκορύφωμα του Εθνικού Διχασμού.
Έτσι, τα δύο αυτά επεισόδια, η απόπειρα κατά Βενιζέλου και η δολοφονία Δραγούμη, κατόρθωσαν να επιδεινώσουν δραματικά το πολιτικό κλίμα της Ελλάδας, με αποτέλεσμα να επισκιαστεί ο διπλωματικός θρίαμβος του Βενιζέλου στο Παρίσι και να αναιρεθούν οι όποιες προσπάθειες προς την κατεύθυνση υλοποίησης των εθνικών πόθων.
Εξάλλου, στις εκλογές που ακολούθησαν ο Βενιζέλος υπήρξε ο μεγάλος ηττημένος, ενώ μετά από δημοψήφισμα επέστρεψε ο βασιλιάς Κωνσταντίνος.
Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα «Δημοκρατία» 29 Ιουνίου 2020
