Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Η πολυτάραχη πορεία της γνωστής στους περισσότερους Έλληνες κινηματογραφικής ταινίας «ΑΣΤΕΡΩ» και των δημιουργών της φαίνεται ότι κρύβει πολλά μυστικά. Σίγουρα δεν μπορούσε να φανταστεί ο Παύλος Νιρβάνας, όταν έγραφε το σενάριο, τι θα ακολουθούσε. Ούτε βεβαίως οι πρωταγωνιστές της, ο αρχοντοχωριάτης Μήτρος και τα δυο νεαρά παιδιά που αγαπήθηκαν, ο νεαρός γιος του Μήτρου και βοσκός Θύμιος και η ψυχοκόρη του Αστέρω. Ακόμη περισσότερο ο Κωνσταντινουπολίτικης καταγωγής Αναστάσιος Γαζιάδης, ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες φωτογράφους, ο οποίος βρισκόταν στα 76 χρόνια του και προφανώς δεν φανταζόταν ότι η κινηματογραφική ταινία «ΑΣΤΕΡΩ» θα καθόριζε την τύχη των παιδιών του.
Αναστάσιος Γαζιάδης
Η επιτυχία της «ΑΣΤΕΡΩΣ» καθιέρωνε στο κινηματογραφικό στερέωμα την οικογένεια Γαζιάδη και δημιουργούσε τις προϋποθέσεις για μια λαμπρή και κερδοφόρα πορεία. Το επιστέγασμα της πιο ρομαντικής, ελπιδοφόρας και φιλόδοξης προσπάθειας της τέχνης του κινηματογράφου αποτυπώθηκε σε ένα ψυχρό εταιρικό χαρτί. Τον Δεκέμβριο 1929, όταν η ταινία βρισκόταν στο απόγειό της, εννιά μήνες μετά την πρώτη προβολή της, ιδρύεται η «Ανώνυμος Ελληνική Κινηματογραφική Παραγωγική Εταιρεία Dag Film Co» με μετόχους τον πατέρα Α. Γαζιάδη και τους τρεις γιους του Δημήτριο, Κωνσταντίνο και Μιχαήλ- όλοι τους μυημένοι στην τέχνη της εικόνας. Όπως και ο τέταρτος και μικρότερος γιος, ο φωτογράφος Αλέξανδρος, που προστέθηκε αργότερα στο εταιρικό σχήμα.
«DAG FILM Α.Ε.» και Δημήτριος Γαζιάδης
Η «DAG FILM» υπήρχε από τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1920, ως προσωπική εταιρία του μεγαλύτερου αδελφού. Εξάλλου, το DAG ή Δ.Α.Γ. ανταποκρινόταν στα αρχικά του: Δημήτριος Αναστασίου Γαζιάδης. Νεαρό παιδί ακόμη, ο γεννημένος το 1896 Δημήτριος βρέθηκε να σπουδάζει φωτογραφία στη Γερμανία. Η εξέλιξή του υπήρξε εντυπωσιακή, αφού διετέλεσε Καθηγητής στην Αυτοκρατορική Κινηματογραφική Ακαδημία του Μονάχου, εργάσθηκε ως στρατιωτικός οπερατέρ στο Βερολίνο και ως αξιωματικός του Στρατού ανέλαβε την Κινηματογραφική Υπηρεσία του γερμανικού στρατού. Τον ανακαλύπτει η ελληνική κυβέρνηση και τον μετακαλεί για να καλύψει τη Μικρασιατική Εκστρατεία (1919). Απαράμιλλος τεχνίτης δημιουργεί την πρώτη του ταινία «Το Ελληνικόν Θαύμα», ουσιαστικά ένα ντοκιμαντέρ με σκηνές εκ του φυσικού από τη Σμύρνη.
Μια ξέφρενη πορεία έχει αρχίσει. Ο ίδιος αντιπροσωπεύει κινηματογραφικές μηχανές και προμηθεύει τις αίθουσες με ταινίες που φέρνει από το εξωτερικό. Όταν ο αδελφός του Κωνσταντίνος επιστρέφει ώριμος οπερατέρ από την Αμερική, όπου παρακολούθησε την εξέλιξη της κινηματογραφίας, συνεργάζονται έχοντας κοντά τους και τον τρίτο αδελφό τους Μιχαήλ, επίσης οπερατέρ. Εώς το 1927 η «DAG FILM Co» σχεδόν κυριαρχεί στην ελληνική αγορά, ενώ στις εργασίες της περιλαμβανόταν και «η ανάληψις και εκτέλεσις πάσης κινηματογραφικής εργασίας», όπως «κινηματογράφησις εργοστασίων κ.λπ.». Εκείνη τη χρονιά, μεταξύ άλλων, απαθανατίζει την πρώτη παράσταση του Αγγέλου και της Εύας Σικελιανού στους Δελφούς (1927), την τραγωδία του Αισχύλου «Προμηθέας Δεσμώτης» και παρουσιάζει «το πρώτο αυτοτελές και συστηματοποιημένο ελληνικόν φιλμ ως την πρώτην σοβαράν κινηματογραφικήν προσπάθειαν διά μελλοντικήν κινηματογραφικήν εργασίαν», όπως έγραφαν οι εφημερίδες. Ήταν το μυθοπλαστικό έργο «Έρωτας και Κύματα» και ακολούθησε τον επόμενο χρόνο (1928) «Το Λιμάνι των Δακρύων», σουηδικό έργο διασκευασμένο από τους Δ. Γαζιάδη και Ορέστη Λάσκο, με πρωταγωνίστρια την Μίρβα Μοσχονά και 150 ηθοποιούς! Και οι δύο ταινίες για τα ελληνικά δεδομένα ξεπέρασαν κάθε προσδοκία.
Η «ΑΣΤΕΡΩ»
Αλλά η «ΑΣΤΕΡΩ» που παρουσιάστηκε το 1929, απογείωσε τους Γαζιάδηδες. Αισθηματικό βουκολικό δράμα, είδος γνώριμο στο ελληνικό κοινό, διαδραματίζεται στις πλαγιές του πολυτραγουδημένου Χελμού, γίνεται ο πρόδρομος των περίφημων ταινιών «φουστανέλας». Πρωταγωνιστούν οι Αλίκη Θεοδωρίδου, Αιμίλιος Βεάκης, Κώστας Μουσούρης και Δημήτρης Τσακίρος. «Όλα αλλάξαν στην Ελλάδα / όλα τ’ άλλαξε ο καιρός / και δεν άλλαξε μονάχα / το κοπάδι κι ο βοσκός», έλεγε ο αφηγητής στην ταινία που γυρίστηκε στις πλαγιές του Χελμού υπό λίαν δυσχερείς καιρικές συνθήκες, με ομίχλες, παγωνιές και χιόνια. Ωστόσο, τα εξωτερικά γυρίσματα απέδωσαν θαυμάσιες εικόνες των αξιοθέατων της διαδρομής Διακοφτού – Καλαβρύτων, καθώς και γνήσιου τοπικού χρώματος που ενθουσίαζαν το κοινό. Η υπόθεση θεωρήθηκε ότι ήταν απλά διασκευή μίας σημαντικής ξένης ταινίας, της Ραμόνα.
Αλίκη Θεοδωρίδου και Κ. Μουσούρης. Σκηνή από την «Αστέρω» (1929).
Σ’ ένα χωριό της Πελοποννήσου ζει στα κτήματά του ο πλούσιος χωρικός κυρ Μήτσος, με τον γιο του Θύμιο και την ψυχοπαίδα του Αστέρω. Τα δύο παιδιά συνδέθηκαν αισθηματικά αλλά ο πατέρας τους χώρισε λέγοντας στον γιο του πως δεν θα τον άφηνε να νυμφευθεί τη «νόθα». Η Αστέρω τον άκουσε και αποφάσισε να θυσιασθεί για χάρη του αγαπημένου της. Ο κυρ Μήτσος καταχρώμενος την περιουσία, την οποία εκείνη δεν γνώριζε ότι είχε, τη δίνει σύζυγο σε έναν αρχιτσέλιγγα τον Στάμο. Το ζευγάρι ζούσε φαινομενικά ευτυχισμένο, ώσπου ο Στάμος σκοτώθηκε και η Αστέρω έχασε τα λογικά της. Εν τω μεταξύ ο Θύμιος μαραινόταν από την αγάπη του. Ο κυρ Μήτρος, μετά τον θάνατο του Στάμου, είπε στον γιο του την αλήθεια, δηλαδή ότι τα κτήματα ανήκαν στην Αστέρω. Τη βρίσκουν, σαλεμένη πλέον, την φέρνουν πίσω, γίνεται καλά, και με την ευχή του μετανοημένου πατέρα παντρεύονται και ευτυχούν.
Βενιζέλος και συνέχεια
Χαρακτηριστικό είναι ένα σχεδόν άγνωστο επεισόδιο με τον Πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο και την οικογένειά του που έσπευσαν να παρακολουθήσουν την προβολή της «Αστέρως» στο κινηματοθέατρο «Σπλέντιτ». Οι αδελφοί Γαζιάδη αφού κινηματογράφησαν την προσέλευση του Πρωθυπουργού, έκαναν έναν άθλο για εκείνη την εποχή. Μέσα σε μία ώρα ετοίμασαν την ταινία με τον ερχομό της οικογένειας Βενιζέλου και την πρόβαλαν αμέσως μετά το τέλος του έργου, προκαλώντας ευφορία και χαμόγελα. Απέσπασαν την υπόσχεση του Πρωθυπουργού, ότι θα φροντίσει να απαλλάξει τη νεοσύστατη ελληνική κινηματογραφική βιομηχανία από τον φόρο θεαμάτων. Αλλά δεν τήρησε την υπόσχεσή του.
Η εμπορική και η καλλιτεχνική επιτυχία οδηγούν στην ανάγκη δημιουργίας ενός σοβαρού εταιρικού σχήματος, οπότε γεννιέται η «Ανώνυμος Ελληνική Κινηματογραφική Παραγωγική Εταιρεία Dag Film Co». Mε κεφάλαιο ποσό 3.000.000 δραχμών μεταβιβάζουν στην εταιρεία τα πάντα, από το φωτογραφικό αρχείο του πατέρα Γαζιάδη έως τις τρεις πρώτες ταινίες και τα δικαιώματά τους. Εάν βρεθούν οι παραγωγές της Εταιρείας, τότε θα έχουμε το δικαίωμα να μιλάμε για το σημαντικότερο εθνικό αρχείο. Έως το 1938 είχαν κινηματογραφηθεί όλες οι αρχαιότητες της χώρας, οι λουτροπόλεις, δεκάδες τοπία, περισσότερα από 300 «ζουρνάλ», εθνικές γιορτές και γεγονότα, 48 βιομηχανίες, το σύνολο δηλαδή των σημαντικών συγκροτημάτων, συμπεριλαμβανομένων των τραπεζών, αλλά και τρεις ακόμη ταινίες. «Οι Απάχηδες των Αθηνών», το «Φίλησέ με Μαρίτσα» και το «Έξω Φτώχεια». Εν τω μεταξύ, στην οδό Μητροπόλεως 1, όπου παλαιότερα το φωτογραφείο Γαζιάδη, στεγαζόταν η εταιρεία και το πρώτο στούντιό της. Εκεί λειτούργησε και η πρώτη Κινηματογραφική Σχολή. Δίπλα στους Δημήτρη Γαζιάδη, Δημήτρη Ροντήρη και Αιμίλιο Βεάκη μαθήτευσαν πρωτοπόροι του κινηματογράφου όπως οι Δημήτρης Τσακίρης, Ορέστης Λάσκος και Στέλιος Τατασόπουλος.
Η καταδίκη
Πολλοί σημειώνουν πως λόγω της αδυναμίας ανταγωνισμού του ομιλούντος κινηματογράφου, η εταιρεία ατόνησε ή διαλύθηκε. Η πραγματικότητα όμως υπήρξε διαφορετική και δυσάρεστη. Το μυστικό βρίσκεται στην εταιρεία «ΕΛΛΑΣ ΦΙΛΜ», την οποία δημιούργησε ο γερμανοσπουδασμένος Δημήτριος Γαζιάδης ή «Μπέμπης» όπως τον αποκαλούσαν έως το τέλος της ζωής του. Φαίνεται πως ο Δ. Γαζιάδης και η εταιρεία του λειτούργησαν φιλικά προς τον κατακτητή.
Δημήτρης Γαζιάδης
Μεταξύ άλλων γύρισε το έργο «Η καινούργια ζωή» το οποίο παρουσιάστηκε το 1944. Τον Νοέμβριο του 1946, το Α΄ Ειδικό Δικαστήριο Δοσίλογων καταδίκασε τον Δ. Γαζιάδη σε δύο ετών φυλάκιση «επί εθνική αναξιότητι». Τα τρία αδέλφια του, οι Κώστας, Μιχαήλ και Αλέξανδρος έσπευσαν με ανακοίνωσή τους στον Τύπο, να διευκρινίσουν ότι «ουδεμίαν σχέσιν έχουν με την υπόθεσιν την αφορώσαν τον Δημήτριον Γαζιάδην».
Το τέλος
Τι απέγιναν όμως η «ΑΣΤΕΡΩ» και όλος ο πλούτος αλλά και η ίδια η εταιρεία «DAG FILM»; Ενόσω βρισκόταν στη φυλακή ο Δ. Γαζιάδης ταινίες, μηχανές λήψης και προβολής βωβού και ομιλούντος κινηματογράφου, εξαρτήματα, φωτογραφικές μηχανές και εργαλεία, ηχητικά μηχανήματα κ.λπ. καταστράφηκαν στον ημιώροφο του κτιρίου της οδού Μητροπόλεως 1. Ο χώρος πλημμύρισε και τα πάντα διαβρώθηκαν και σάπισαν για να παραδοθούν ως απορρίμματα. Όπου εντοπίζεται ταινία της «DAG FILM» αποτελεί πάντα πρώτης τάξεως είδηση για την ελληνική κινηματογραφική τέχνη.
Το 1971, ο καθηγητής Οκτάβ Μερλιέ ανακάλυψε την ταινία με την πρώτη παράσταση του Αγγέλου και της Εύας Σικελιανού στους Δελφούς (1927), την τραγωδία του Αισχύλου «Προμηθέας Δεσμώτης». Όσο για την «Αστέρω» μας, εντοπίσθηκε στη Γαλλία από τη «Γαλλική Ταινιοθήκη» και παρουσιάστηκε στις 26 Απριλίου 2004 συνοδευμένη από ζωντανή μουσική του Μ. Γρηγορίου που γράφτηκε ειδικά για την ταινία. Η «DAG FILM», αφού πραγματοποίησε δύο τυπικές γενικές συνελεύσεις το 1946 και το 1948, αφέθηκε να κλείσει ως μη έχουσα εργασίες και περιουσία και συμπλήρωσης του χρόνου που προέβλεπε το καταστατικό της.
Αλίκη Βουγιουκλάκη και Δημήτρης Παπαμιχαήλ. Σκηνή από την «Αστέρω» (1959).
Γαζιάδηδες και νέα Αστέρω (1959)
Ο Δ. Γαζιάδης έφυγε πρώτος από τη ζωή το 1959, ενώ ο Μ. Γαζιάδης συνέχισε να γυρίζει ταινίες, όπως την αισθηματική κομεντί «Διαγωγή Μηδέν» (1949) με πρωταγωνιστές τους Έλλη Λαμπέτη, Λάμπρο Κωνσταντάρα και Ντίνο Ηλιόπουλο. Πέθανε το 1988. Ο Κ. Γαζιάδης ασχολήθηκε με επιχειρηματικές δραστηριότητες και έφυγε από τη ζωή το 1975, ενώ ο τελευταίος αδελφός Αλ. Γαζιάδης πέθανε το 1996, διατηρώντας, έως το τέλος, το φωτογραφείο του στην οδό Εμμανουήλ Μπενάκη. Δεν άφησαν απόγονο από αρρενογονία.
Όσο για την «Αστέρω» θα γυρισθεί εκ νέου και θα προβληθεί στις κινηματογραφικές αίθουσες τρεις δεκαετίες αργότερα με την Αλίκη Βουγιουκλάκη, τον Τίτο Βανδή και τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ. Η ταινία σημείωσε σημαντική καλλιτεχνική και εμπορική επιτυχία και θεωρείται ότι συνέβαλε στην οριστική καθιέρωση της Αλίκης Βουγιουκλάκη, η οποία απέσπασε θερμές κριτικές. Στην εποχή της θεωρήθηκε ορόσημο για την ιστορία του κινηματογράφου και ανάλογη ήταν η αναγνώριση για τους συντελεστές της (σκηνοθεσία Ντ. Δημόπουλος, φωτογραφία Ν. Κατσουρίδης, μουσική Τ. Μαράκης).
