Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Η συνοικία του Αγίου Παύλου (1908).
Το δυσώνυμο τοπωνύμιο (η) Κασσίδα ή (του) Κασσίδη ήταν κάποτε σε ευρεία χρήση στην ελληνική πρωτεύουσα, καταλαμβάνοντας περιφανή θέση στις συμβολαιογραφικές πράξεις αλλά και τις πάσης φύσεως γραπτές δοσοληψίες της διοίκησης[1]. Πριν από την οργάνωση και ανάπτυξη των συνοικιών και των γειτονιών τους, τα όριά της ήταν εξαιρετικά ασαφή και εκτεταμένα. Για πρώτη φορά το 1908 θεσμοθετήθηκε η μετονομασία της γειτονιάς του Κασσίδη σε γειτονιά Αχαρνών[2].
Οι εμπνευστές της μετονομασίας ήθελαν να αποδώσουν ένα ιστορικά εύστοχο και αρχαιοπρεπές τοπωνύμιο. Αλλά το τοπωνύμιο Κασσίδα ήταν βαθιά ριζωμένο στην καθημερινή γλώσσα και αντιστάθηκε σθεναρά. Τόσο ώστε δεν επέτρεπε την καθιέρωση της επίσημης ονομασίας, την οποία εξάλλου φαίνεται πως δεν υιοθέτησαν και οι κάτοικοι, οι οποίοι Κασσίδα συνέχισαν να λένε τη γειτονιά τους.
O ναός του Αγίου Παύλου κατά την ανέγερσή του.
Κασσίδα
Έτσι αποκαλούσαν τον 19ο αιώνα την ασθένεια του τριχωτού της κεφαλής άχωρ (άχωρα ή αχώρα) ή αλλιώς τριχοφάγος. Πρόκειται για δερματομυκητίαση η οποία μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο είτε άμεσα, είτε έμμεσα με τη χρήση κοινών χτενών, ρούχων κ.λπ. Για την άχωρα χρησιμοποιούσαν από αρχαιοτάτων χρόνων ως τοπικό φάρμακο τον χυμό του φυτού τσιρλαπίδι ή γαλατσίδα, όπως είναι οι λαϊκές ονομασίες του φυτού ευφόρβιον η λαθυρίς[3].
Ήταν τόσο εκτεταμένη η κασσίδα, λόγω έλλειψης συνθηκών υγιεινής, ώστε ίσχυε ειδική διάταξη με την οποία εξαιρούνταν από τη στράτευση οι πάσχοντες από αχώρα. Ήταν οι περίφημοι κασσιδιάρηδες, όπως αποκαλούσαν όσους έπασχαν και εμφάνιζαν κενά στο τριχωτό της κεφαλής. Οπότε αυτονόητη η απόδοση του τοπωνυμίου σε μια περιοχή, η οποία μετά την απελευθέρωση προσδιόριζε το πετρώδες έδαφος μιας περιορισμένης έκτασης, όπως εύστοχα αναφέρει ο Κ. Η. Μπίρης.
Ο ναός του Αγίου Παύλου σήμερα.
Ο Ναός
Εξάλλου το ξεχασμένο τοπωνύμιο Αλώνια, που χρησιμοποιούσαν τον 19ο αιώνα, επιβεβαιώνει τον χαρακτήρα της περιοχής, όπου η πυκνή κατοίκηση εμφανίζεται στα μέσα της δεκαετίας 1880. Μια εκκλησία ήταν εκείνη που κατόρθωσε εντέλει να εξοβελίσει το ανεπιθύμητο τοπωνύμιο και να δώσει την ονομασία της σε όλη την περιοχή. Πρόκειται για τον Ιερό Ναό του Αγίου Παύλου, ο οποίος θεμελιώθηκε το 1899 και εγκαινιάστηκε το 1910. Κατόρθωσε να παραγκωνίσει κάθε άλλη ονομασία και να επικρατήσει αμαχητί όλων των μικροτοπωνυμίων της περιοχής[1].
Ήδη, το 1887 οι διοικητικές πράξεις θέλουν να καταργείται η προβλεπόμενη πλατεία στη θέση Κασσίδα προκειμένου να ανεγερθεί ο ναός του Αποστόλου Παύλου. Μπορεί τα σχέδια για την περιοχή να ήταν φιλόδοξα, αλλά μικρό μέρος τους εφαρμόστηκε λόγω της οικοπεδοποίησης. Λανθασμένα λοιπόν σε διάφορους χάρτες σημειώνεται η Κασσίδα να γειτονεύει περισσότερο με την Αττική παρά με τη Βάθη. Ο Τίμος Μωραϊτίνης, σε ένα από τα φρέσκα νεανικά κείμενά του[5]., γραμμένο στα τέλη του 19ου αιώνα, μας βεβαιώνει πως ήδη είχαν διαμορφωθεί οι γειτονιές και είχαν μετατραπεί σε… τοπικά κρατίδια η Βάθη και ο Άγιος Παύλος, με τον τελευταίο να είναι πανίσχυρος αφού είχε συμμαχήσει με την Κασσίδα και τον Άγιο Παντελεήμονα!
Τα όρια
Η Κασσίδα, ως Άγιος Παύλος πλέον, εξελίχθηκε σε μία από τις ονειρεμένες και πυκνοκατοικημένες γειτονιές των Αθηνών, γειτονιές με πλούσια κοινωνική ζωή και οικονομικές δραστηριότητες. Ο πιο ζωντανός και εμπορικός δρόμος της ήταν η οδός Ψαρρών, η οποία κοσμήθηκε με όμορφα μεσοαστικά παραδοσιακά κτίρια που παραδόθηκαν στη σκαπάνη με το πέρασμα του χρόνου.
Όσο για τα όρια της Κασσίδας, όταν πλέον διαμορφώθηκε η περιοχή τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, ξεκινούσαν βόρεια από την οδό Λιβανίου –τότε η προέκταση της Ιουλιανού από την Αχαρνών μέχρι τη Λιοσίων– για να καταλήξουν νότια στην οδό Καρόλου και σε βάθος να ξεκινούν ανατολικά από το θέατρο «Αθήναιον» της οδού Πατησίων για να φτάσουν στη Λένορμαν[6].
