Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Παιδιά που παίζουν στην παραλία. Πίνακας Περικλή Πανταζή.
Παλαιότερα όταν ξημέρωνε η 1η Αυγούστου, οι κυράδες έκαναν λόγο περί της ωραίας και ποιητικής Σαρακοστής του Δεκαπενταύγουστου. Τη συνδύαζαν μάλιστα και με τη διατροφή αφού λόγω της αφθονίας των χόρτων, των λάχανων και εν γένει των οπωροκηπευτικών, πολλοί ήταν εκείνοι που ακολουθούσαν σαρακοστιανές συνήθειες. Επίσης, 1η Αύγουστου άρχιζαν και τα ημερομήνια, τα οποία κατ’ άλλους διαρκούσαν δώδεκα ημέρες.
Εν πάση περιπτώσει οι ποιμένες, κυρίως, παρατηρούσαν τις έξι πρώτες ημέρες του Αυγούστου και προέβλεπαν τη μετεωρολογική κατάσταση όλης της χρονιάς. Τέλος την πρώτη Αυγούστου αρχίζουν και διαρκούν επί ένα εξαήμερο οι ξεχασμένες από τους σύγχρονους δρίμες[1].
Ήταν ιδιαίτερα σημαντικές οι δρίμες για τα λαϊκά στρώματα. Θεωρούνταν ότι καταστρέφουν το σώμα και τα ρούχα. Γι’ αυτό και τις ημέρες αυτές οι νοικοκυρές δεν έπλεναν τα ασπρόρουχα και ο λαός απείχε από τα θαλάσσια μπάνια.
Εξ ου και ο μήνας Αύγουστος απέκτησε το παρατσούκλι Άλουστος και οι πανάρχαιες δρίμες το δικό τους παρατσούκλι Αλουστίνες! Το παρατσούκλι Αλουστίνες αποδόθηκε βεβαίως και στις νεράιδες που οφείλουν το νεοελληνικό όνομά τους στις αρχές Νηρηίδες με νεότερη παρετυμολογική συσχέτιση προς τα νερά.
Οι λαογράφοι μας κατέγραψαν το έθιμο στη Σύμη, απ’ όπου φαίνεται πως εξαπλώθηκε και στα υπόλοιπα ελληνικά γεωγραφικά διαμερίσματα[2]. Εξάλλου στη Σύμη οι Αλουστίνες συνοδεύονταν και από θαυμάσιους θρύλους. Όπως και τόσα άλλα στοιχεία έτσι και ο πλούσιος αιγαιοπελαγίτικος λαϊκός πολιτισμός μεταφέρθηκε προφανώς στην Αθήνα από κοινού με τους νησιώτες που έφθασαν και άκμασαν στην ελληνική πρωτεύουσα. Βρίσκουμε τα ανάλογα έθιμα να κυκλοφορούν κάτω από την Ακρόπολη το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και να εξαφανίζονται σταδιακά και να παρακμάζουν από τα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα και ύστερα[3].
Στις προθήκες των παντοπωλείων παρατάσσονταν τα πολυποίκιλα σαρακοστιανά, η βασιλεία των φρούτων βρισκόταν στο αποκορύφωμά της, ενώ περιφανή θέση, στη διάταξη της οικογενειακής διατροφής, καταλάμβαναν τα σκόρδα. Επίσης από τα πεφιλημένα φαγητά της ιδιαίτερης αυτής θερινής περιόδου ήταν και οι σαλιάγκοι, τα σαλιγκάρια. Η αγορά των Αθηνών πλημμύριζε με μεγάλους χοχλιούς Κρήτης και καράβολους από τα Δωδεκάνησα. Υπήρχαν όμως και οι ιδιαίτεροι… μεζέδες για τους κρασοπατέρες, οι οποίοι πωλούνταν στους δρόμους.
Χαρακτικό για τον μήνα Αύγουστο από Ημερολόγιο των αρχών του 20ού αιώνα.
Παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον τόσο για το είδος τους όσο και για την τιμή τους, τα προϊόντα που κατέκλυζαν την αγορά τις πρώτες ημέρες του Αυγούστου. Όπως τα πετάλια Μεσολογγίου, τα οποία πωλούνταν στους δρόμους από πλανόδιους προς 40 λεπτά το ένα. Όσο και αν φαίνεται περίεργο στην Αθήνα πωλούνταν και μαύρο χαβιάρι προς 36 δραχμές η οκά, αυγοτάραχο Μεσολογγίου με 28 δραχμές και ξηρό χταπόδι με 6 δραχμές[4]. Τις πολυαγαπημένες των καταναλωτών κοντούλες των Πατρών αντικατέστησαν με τα χρόνια τα Σκοπελίτικα αχλάδια.
Η εικόνα της 1ης Αυγούστου συμπληρωνόταν με τους ιερείς, οι οποίοι από βαθέος όρθρου περνούσαν από τα σπίτια κρατώντας στο χέρι την περίφημη αγιαστούρα τους. Εξάλλου επικρατούσε ευφορία που αποτυπωνόταν στη λαϊκή ρήση «Αύγουστε καλέ μου μήνα, να ‘σουν δυό φορές τον χρόνο»[5]. Το γεγονός οφειλόταν στις πλούσιες συγκομιδές και στο γέμισμα των αποθηκών με γεννήματα και άλλους καρπούς.
Ωστόσο, από τα τέλη ακόμη του 19ου αιώνα, φαίνεται πως άρχισε η παρακμή αυτών των εθίμων. Τη δεκαετία 1980 καταβλήθηκε προσπάθεια να διασωθούν τα στοιχεία της μυθοποιητικής ηθογραφίας και της αυθεντικής λαογραφικής παράδοσης ως αντίδοτο στην ισοπεδωτική είσοδο της τεχνολογίας και την καθοριστική απώλεια εθνοκοινωνικών παραδόσεων.
Πέραν των άλλων οι τελευταίες διαδραμάτιζαν σημαντικό και θετικό ρόλο στις διατροφικές συνήθειες των λαϊκών στρωμάτων, αλλά και στη δυνατότητά τους να παρακολουθούν και να ερμηνεύουν τα φυσικά φαινόμενα.
Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα «Δημοκρατία» 1 Αυγούστου 2016
