Γράφει ο Ελευέριος Γ. Σκιαδάς
Σίγουρα δεν φανταζόταν ο Αλέξανδρος Διομήδης (1874-1950) και η γυναίκα του Ιουλία Ψύχα (1870-1946), όταν αποφάσιζαν τη δεκαετία 1920 να ανεγείρουν την κατοικία τους στην απομονωμένη ακόμη περιοχή της οδού Ρηγίλλης, την τύχη του λίγες δεκαετίες αργότερα. Πως θα φιλοξενούσε στα δωμάτιά του την προσωπική ασφάλεια του βασιλιά ή ότι το σαλόνι που χώριζε τις κρεβατοκάμαρές τους και το οποίο με τόση φροντίδα είχαν επιμεληθεί, θα μετατρεπόταν σε γραφείο ενός από τους σημαντικότερους ηγέτες της νεοελληνικής ιστορίας.
Η εντυπωσιακή πίσω όψη, όπως ήταν πριν από τις παρεμβάσεις (Αρχείο ΑΝΑ).
Ούτε βεβαίως πως στο κτίριο αυτό θα ακούγονταν οι ιδεολογικές αρχές του κόμματος που πρωταγωνιστεί στην πολιτική ιστορία του τόπου επί μία ολόκληρη τεσσαρακονταετία. Και όλα αυτά αφού επί δύο δεκαετίες καταβάλλονταν, ευτυχώς ανεπιτυχώς, προσπάθειες για την κατεδάφισή του. Είναι, ίσως, ένα από τα κτίρια που αξίζει να ιστορηθούν ιδιαιτέρως τόσο για την αρχιτεκτονική του, όσο και για τον ρόλο που διαδραμάτισε στη νεότερη ελληνική ιστορία.
Οι ιδιοκτήτες
Ο Αλέξανδρος Διομήδης (1875-1950) ήταν γόνος της καταγόμενης από τις Σπέτσες οικογένειας Κυριακού. Υπήρξε από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες της οικονομικής και πολιτικής ζωής του τόπου. Εγγονός, γιος και ανεψιός καθηγητών της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ ο παππούς του Διομήδης Αναστάσιος Κυριακός υπήρξε βουλευτής, πρωθυπουργός και εκ των συντακτών του πρώτου Συντάγματος (1844)[1]. Με πλούσιες νομικές σπουδές στη Βαϊμάρη, στο Βερολίνο και στο Παρίσι ενεπλάκη με την πολιτική και εκλέχθηκε για πρώτη φορά βουλευτής, σε ηλικία 35 ετών[2].
Αλέξανδρος Διομήδης.
Από τους πρωτεργάτες της οικονομικής πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου διετέλεσε υπουργός Οικονομικών (1912-15), Εξωτερικών και Δικαιοσύνης. Αναχώρησε μετά την ήττα Βενιζέλου (1920) και επέστρεψε μετά τη μικρασιατική καταστροφή για να διατελέσει και πάλι υπουργός Οικονομικών (1922), διοικητής της Εθνικής Τραπέζης (1923) και πρώτος διοικητής της Τραπέζης της Ελλάδος (1928). Εν τω μεταξύ παντρεύεται την καταγόμενη από αρχοντική οικογένεια ομογενών εξ Αιγύπτου Ιουλία Ψύχα. Με δικά της χρήματα θα ανεγείρουν το σπίτι τους στην οδό Ρηγίλλης, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αναστάσιου Μεταξά (1862-1937)[3]. Υπήρξαν μνημειώδεις η ευγένεια και η αγάπη της στα λουλούδια και τα φυτά.
Το ακίνητο, με εσωτερική ωφέλιμη επιφάνεια περίπου 732 τ.μ. παρουσιάζει δύο ιδιαιτερότητες. Η μία είναι οι δύο διαφορετικές όψεις. Αυτή που βλέπει στην οδό Ρηγίλλης και η πίσω όψη του κτιρίου. Σύμφωνα με τους μελετητές η δεύτερη είναι σαν αυτές που συναντώνται σε εξοχικές επαύλεις της Κηφισιάς, του Νέου Φαλήρου κ.ά. Σαν να ανήκουν σε δύο διαφορετικές κατοικίες και αντίστοιχο παράδειγμα δεν έχει εντοπισθεί αλλού μέχρι τώρα.
Πορεία στο χρόνο
Εκεί στεγάστηκε το ζεύγος Διομήδους. Το ακίνητο γνώρισε μεγάλες δόξες, αφού ο Αλ. Διομήδης βρισκόταν πάντα στην πρώτη γραμμή της οικονομικής επικαιρότητας διατηρώντας πάντα «θέσεις – κλειδιά». Από το ακίνητο πέρασαν όλες οι προπολεμικές κοσμικές φυσιογνωμίες, ενώ στις ιστορικές περιπέτειες του κτιρίου πρέπει να συμπεριληφθεί και ο κατά… λάθος λιθοβολισμός του (Ιανουάριος 1930) από κομμουνιστές που φώναζαν «Κάτω ο Αλέξανδρος»! Δεν εννοούσαν όμως τον Αλέξανδρο Διομήδη αλλά τον βασιλιά Αλέξανδρο της Γιουγκοσλαβίας. Πραγματικός στόχος ήταν η κοντινή πρεσβεία, αλλά μπέρδεψαν τα κτίρια. Πάντως, έσπασαν όλα τα τζάμια και τραυμάτισαν τον θυρωρό του Αλ. Διομήδη, ο οποίος προσπάθησε αλλά δεν πρόφτασε να τους ενημερώσει για την παρεξήγηση.
Τα χρόνια πέρασαν για να φθάσει το καθοριστικό για τη ζωή του ζεύγους 1946. Αφενός θα φύγει από τη ζωή η Ιουλία Διογένη, βυθίζοντας στο πένθος τον Αλέξανδρο, ο οποίος την ίδια χρονιά γίνεται μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Μελετώντας εις βάθος τη βυζαντινή ιστορία, άφησε πίσω του πλούσιο έργο. Την ίδια χρονιά συντάσσει την ιδιόχειρη διαθήκη του με το βλέμμα στραμμένο στη σύντροφο που είχε χάσει. Όπως αναφέρει, σύμφωνα με δική της επιθυμία, κληροδότησε το ακίνητο της οδού Ρηγίλλης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, μαζί με σημαντικό αριθμό χρεογράφων και μετρητών προκειμένου να ιδρυθεί ο «Βοτανικός Κήπος Ιουλίας και Αλεξάνδρου Ν. Διομήδη».
Σχέδιο της πρόσοψης του κτηρίου (Αρχείο ΑΝΑ).
Στις αρχές του επόμενου χρόνου (1947) θα εγκαταλείψει το κτίριο της οδού Ρηγίλλης. Επιλέγει να περάσει το υπόλοιπο της ζωής του στο «σπιτάκι στην Κηφισιά», όπως το καταγράφει ο δημιουργός του αρχιτέκτονας Παναής Μανουηλίδης. Στην οδό Ηλιδος, σε δύο μικρά δωμάτια αλλά με μεγάλο κήπο. Από τον Ιανουάριο 1949 διετέλεσε αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης Σοφούλη. Όταν πέθανε ο τελευταίος τον διαδέχθηκε στην πρωθυπουργία για ένα εξάμηνο (Ιούνιος 1949-Ιανουάριος 1950). Δέκα μήνες αργότερα έφυγε από τη ζωή (Νοέμβριος 1950)[4].
Το μυστικό τούνελ
Ο Αλ. Διομήδης φεύγει από τη ζωή και το πανεπιστήμιο, προωθώντας τις προβλέψεις της διαθήκης του, προσπαθεί να το αξιοποιήσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Αφού ατύχησαν οι προσπάθειες για την ενοικίασή του μέχρι τα τέλη της δεκαετίας 1950, το πανεπιστήμιο θα προχωρήσει σε δυναμικότερες αποφάσεις. Την πώλησή του ή την κατεδάφισή του για να ανεγερθούν πολυτελή διαμερίσματα και στο ισόγειο γκαράζ ή κινηματογράφος. Ή ακόμη και ανταλλαγή του με καταστήματα ίσης αξίας στο κέντρο της πόλης. Σωτήρια όμως υπήρξε η παρέμβαση του δημοσίου, το οποίο λόγω της θέσης του κοντά στα Ανάκτορα, νοίκιασε το ακίνητο για να στεγαστεί η Ασφάλεια Υψηλών Προσώπων, συμπεριλαμβανομένων των ανδρών της προσωπικής ασφάλειας του βασιλιά.
Η επιλογή δεν ήταν καθόλου τυχαία. Συνδεόταν με το «μεγάλο μυστικό» που συνόδευε το ακίνητο από την κατασκευή του ακόμη. Ένα μυστικό που κρατήθηκε επί δεκαετίες επτασφράγιστο διότι συνδέεται με την ασφάλεια του ανώτατου άρχοντα. Πρόκειται για μία υπόγεια διάβαση (τούνελ) η οποία κάποτε «έβγαζε» από την κατοικία του Διαδόχου (σήμερα Προεδρικό Μέγαρο) προς την περιοχή των στρατώνων της περιοχής Ρηγίλλης. Προφανώς επρόκειτο για οδό διαφυγής σε περίπτωση εκτάκτου ανάγκης, το οποίο σημειώνεται και στα επίσημα σχέδια του Τσίλλερ που ανήγειρε το Μέγαρο και τα οποία έχουν δημοσιευτεί στο μοναδικό στο είδος του έργο «Ανάκτορα στην Ελλάδα» της Καθηγήτριας του Πολυτεχνείου Μάρως Καρδαμίτση Αδάμη[5]. Αντίγραφά τους σώζονται στο πολύτιμο Αρχείο Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής (ΑΝΑ) του Μουσείου Μπενάκη. Ελάχιστοι λοιπόν γνωρίζουν πως το τούνελ αυτό συνδέεται με το υπόγειο του κτιρίου της οδού Ρηγίλλης 18! Προφανώς προϋπήρχε της ανεγέρσεως του κτιρίου, στο υπόγειο του οποίου εντάχθηκε αρμονικά. Ο επισκέπτης του υπογείου της Ρηγίλλης βλέπει τη σιδεριά που προστατεύει το τούνελ. Είναι λοιπόν ευεξήγητη η επιλογή του κτιρίου για την στέγαση της προσωπικής ασφάλειας του βασιλιά.
Ο Κ. Καραμανλής εισερχομενος στο κτήριο της Ρηγίλλης την ημέρα των εγκαινίων.
Πάντως, οι άνδρες που στεγάστηκαν στο κτίριο μπήκαν στο στόχαστρο του Γεωργίου Παπανδρέου (1961-62), όταν εξαπέλυε κατηγορίες για νοθεία στις εκλογές του 1961. Οι ανυπόστατες καταγγελίες, οι οποίες περιλήφθηκαν και στην περίφημη «Μαύρη Βίβλο» της Ενώσεως Κέντρου (1962), δεν αποδείχτηκαν ποτέ, αλλά αποτέλεσαν μέρος του «πολέμου» που είχε κηρυχτεί με στόχο τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Για ευνόητους λόγους ασφαλείας δεν δόθηκε τότε απάντηση στην αντιπολίτευση αλλά το γεγονός κοινολογήθηκε στους δημοσιογραφικούς κύκλους.
Η Νέα Δημοκρατία
Το κτίριο εγκαταλείφθηκε εκ νέου, με το πανεπιστήμιο να προσπαθεί για την εκμετάλλευσή του. Μέχρι που αποφάσισε εκ νέου την κατεδάφισή του το 1973! Η απόφαση ελήφθη και εκδόθηκε η σχετική προκήρυξη, η οποία υπεγράφη από τον πρύτανη Κ. Τούντα, τον Ιούλιο εκείνης της χρονιάς. Ωστόσο, τα γεγονότα που ακολούθησαν δεν επέτρεψαν την υλοποίηση της απόφασης, μέχρι που εμφανίστηκε η σωτήρια απόφαση της Νέας Δημοκρατίας να νοικιάσει το κτίριο. Ενοικίαση που δεν ήταν ανέφελη αφού ενδιαφερόταν και η πρεσβεία της Βραζιλίας, η οποία μάλιστα, σύμφωνα με πληροφορίες της εποχής, πρόσφερε περισσότερα χρήματα.
Εν πάση περιπτώσει, με τους κατάλληλους χειρισμούς, εκ μέρους του πρώτου γενικού διευθυντή του κόμματος, πραγματοποιήθηκε η ενοικίαση και στις 11 Ιουλίου 1975 οργανώθηκε η τελετή των εγκαινίων από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Μια τελετή που συνδέθηκε όμως και με τη δημοσιοποίηση των ιδεολογικών αρχών του κόμματος. Το γεγονός αυτό προσδίδει στο κτίριο άλλες διαστάσεις. Το κείμενο των ιδεολογικών αρχών του τότε κυβερνώντος κόμματος της Νέας Δημοκρατίας είναι από τα σημαντικότερα πολιτικά κείμενα της νεότερης ελληνικής ιστορίας, αφού καθόρισε τον δημοκρατικό και ευρωπαϊκό προσανατολισμό της χώρας.
Στιγμιότυπο από την ημέρα εγκαινίων των γραφείων της Νέας Δημοκρατίας στη Ρηγίλλης, στο βήμα ο Κ. Καραμανλής.
Έθεσε στο επίκεντρο των προτεραιοτήτων τον άνθρωπο, τις πολιτικές ελευθερίες, την κοινωνική δικαιοσύνη, την ελεύθερη οικονομία, την ελευθερία της συνείδησης και του Τύπου και των σύνολο των αρχών και των αξιών με τις οποίες πολιτεύθηκε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Ολόκληρο κεφάλαιο ήταν αφιερωμένο στην Ενωμένη Ευρώπη. «Συμπρωταγωνιστής» της ημέρας ήταν ο αντιπρόεδρος του κόμματος και πρώην υπουργός Κωνσταντίνος Καλλίας (1901-2004), ο οποίος προλόγισε τον Κ. Καραμανλή[6].
Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης στο μπαλκόνι του κτηρίου όταν στέγαζε τα γραφεία της «Νέας Δημοκρατίας».
Υπήρξαν πολλές ημερομηνίες σταθμοί στην ιστορία του κτιρίου, αλλά και πλήθος οι προσωπικότητες που στεγάστηκαν και εργάστηκαν στους χώρους του. Οι πιο γνωστές είναι η εκλογή του Ευάγγελου Αβέρωφ (Δεκέμβριος 1981), η μετονομασία της αίθουσας του Κήπου σε «Κωνσταντίνος Μητσοτάκης» μετά την εκλογή του Μιλτιάδη Έβερτ (1993), κ.ά.[7].
Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα «Δημοκρατία» Κυριακή 6 Σεπτεμβρίου 2015
