Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
To Aστεροσκοπείον Αθηνών. Σχέδιο Θεόφ. Χάνσεν (1842).
Οι ελάχιστοι κάτοικοι της Βλασσαρούς ξύπνησαν από την περίεργη κινητικότητα που παρουσίαζε η έρημη περιοχή του Θησείου, τα χαράματα της 26ης Ιουνίου 1842. Οι περισσότεροι περπατώντας, άλλοι με γαϊδουράκια και κάποιοι, μετρημένοι στα δάχτυλα, με μικρές άμαξες, ανηφόριζαν προς τον Λόφο των Νυμφών. Ανάμεσά τους ο δήμαρχος Αθηναίων, ο επίσκοπος Αττικής και πρόεδρος της Ιεράς Συνόδου, οι καθηγητές του Πανεπιστημίου, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και άλλοι σημαίνοντες αγωνιστές της Επανάστασης με τις φουστανέλες τους, αξιωματικοί του στρατού και απλοί πολίτες[1].
Σχεδόν αξημέρωτα φάνταζε ότι οι λίγες χιλιάδες κάτοικοι της μικρής ελληνικής πρωτεύουσας κατευθύνονταν νότια της Ακρόπολης· προς τον ασβεστολιθικό Λόφο των Νυμφών, που περιβάλλεται νοτιοδυτικά και δυτικά από τα υψώματα του Φιλοπάππου, της Πνύκας και του Αρείου Πάγου. Ήταν έξι το πρωί και ενώ εξελισσόταν μια πανέμορφη έκλειψη της Σελήνης κατέφθανε ο βασιλιάς Όθων με τους υπασπιστές του. «Η παρά το Θησείον θέσις ονομαζομένη Λόφος των Νυμφών προσδιωρίσθη διά την ανέγερσιν του Ουρανοσκοπείου»[2] έγραφαν εντυπωσιασμένες οι εφημερίδες της εποχής δημοσιεύοντας την είδηση πως εκείνο το πρωί θεμελιωνόταν το έργο.
Το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών στον λόφο των Νυμφών.
«Ως Ελλην…»
Ήταν δε απορίας άξιον πώς ένα μικρό βασίλειο των Βαλκανίων, που μόλις είχε συμπληρώσει 10 χρόνια ζωής, χωρίς να έχει άλλες, πιο απαραίτητες, υποδομές, αποκτούσε ένα τόσο μεγαλειώδες για την εποχή του έργο, όπως το Αστεροσκοπείο. Η πραγματοποίησή του οφειλόταν στην γενναιοδωρία του βαθύπλουτου Γεώργιου Σίνα, Γενικού Πρόξενου της Ελλάδος στη Βιέννη. Χωρίς να έχει επισκεφθεί την ελεύθερη Ελλάδα, ήταν ήδη γνωστός για τις ευεργεσίες του και είχε τιμηθεί με τον Αργυρούν Σταυρό του Τάγματος του Σωτήρος. Με υπερηφάνεια και σχεδόν στερεότυπα έγραφε στις επιστολές του: «Ως Έλλην, επιθυμώ να γίνω το κατά δύναμιν ωφέλιμος εις το Γένος μου»[3]!
Ο ιδρυτής Γεώργιος Σίνας.
Φρόντιζε να ανοίγουν οι εμπορικοί δρόμοι για τη σύναψη συμβάσεων μεταξύ Ελλάδας και Αυστρίας. Επίσης, προστάτευε και εξυπηρετούσε τους Έλληνες που ταξίδευαν στην Ευρώπη και πάντα αναζητούσε τρόπους να ενισχύσει –κυρίως– τα πνευματικά ιδρύματα της χώρας.
Ο φίλος του Άντον Πρόκες Όστεν, ο οποίος ανέλαβε τα καθήκοντα του πρέσβη της Αυστρίας στην Αθήνα, του υπέδειξε την ανάγκη για την ανέγερση ενός Αστεροσκοπείου. Ο καθηγητής Αστρονομίας Γεώργιος Βούρης αναλάμβανε την επιστημονική επιμέλεια και ο νεαρός Δανός αρχιτέκτονας Θεόφιλος Χάνσεν την πραγματοποίηση του έργου. Και αποφασιζόταν το νέο Αστεροσκοπείο να ανεγερθεί κοντά στην Πνύκα, όπου είχε το περίφημο «ηλιοτρόπιόν» του ο αστρονόμος των αρχαίων Αθηνών Μέτων.
Σίμων Σίνας
Η θέση και η οικοδομή
Ο αρχιτέκτων Σάουμπερτ ανέλαβε την μελέτη για την θέση του Αστεροσκοπείου. Στην αρχή προκρίθηκε ο υψηλότερος λόφος των Αθηνών, ο Λυκαβηττός, αλλά κατέληξαν στον Λόφο των Νυμφών, αφού η πρόσβαση ήταν ευκολότερη και το έργο θα αντιμετώπιζε λιγότερες δυσκολίες. Εξάλλου, στην ευρύτερη πολύβουη και πολυσύχναστη σήμερα περιοχή τότε απλώνονταν αλώνια και ιδιωτικοί αγροί. Η γη ήταν βραχώδης και εξαιρετικά ασφαλής. Η αρχική μελέτη του κτιρίου παρουσίαζε μια κατασκευή μεσαιωνικού ρυθμού. Αναθεωρήθηκε από τον Χάνσεν και εγκρίθηκε από τον Όθωνα, αφού στάλθηκε προς έλεγχο στις σημαντικότερες επιστημονικές φυσιογνωμίες της Ευρώπης. Τελικά ανατέθηκε στον Χάνσεν η τελική μελέτη και επίβλεψη του έργου, που θεμελιωνόταν με τόση μεγαλοπρέπεια[4].
Θεόφιλος Χάνσεν.
Ο νεαρός αρχιτέκτονας συνδύασε το σκόπιμο με την ομορφιά και την πανοραμική θέα. Χρησιμοποίησε ελληνικά υλικά και κατά το πλείστον Έλληνες τεχνίτες. Οι τοίχοι, καμωμένοι από ασβεστόλιθο του Λόφου των Νυμφών, οι γωνιές, τα βάθρα, οι παραστάδες και τα επιστύλια από υποκύανο μάρμαρο του Υμηττού. Αλλά δεν υστέρησε το πεντελικό μάρμαρο. Με τέτοιο κατασκευάστηκαν τα κιονόκρανα, τα ακρωτήρια, τα γείσα, ολόκληρη η κυκλική βάση όπου στηρίζεται ο θόλος, και το οικόσημο του ιδρυτού, που είναι στο αέτωμα της πρόσοψης. Οι επιφάνειες ανάμεσα στις παραστάδες στολίστηκαν με παραστάσεις καμωμένες σε στιλ ελληνικής αγγειογραφίας. Εικονίζουν τους αστρονόμους της αρχαιότητας Πυθαγόρα και Μέτωνα.
Η ολοκλήρωση
Ο χρόνος ολοκλήρωσης του Αστεροσκοπείου εξαρτήθηκε από την χρηματοδότηση του έργου. Τον Δεκέμβριο 1845 η ελληνική κυβέρνηση παραλάμβανε και επισήμως το αρχιτεκτονικό στολίδι, που σύντομα έκανε γνωστή τη χώρα σε όλο τον κόσμο. Σε μία μόνο διετία (1847-49) έγιναν 6.000 αστρονομικές παρατηρήσεις![5] Το Αστεροσκοπείο, το αρχαιότερο ερευνητικό ίδρυμα της χώρας, αγαπήθηκε από τους Αθηναίους που το θεωρούσαν έκτοτε κόσμημα για την πόλη τους και αγαπημένο τόπο περιπάτου. Ο πρώτος διευθυντής του, ο Γεώργιος Βούρης, παρακολουθώντας τις εργασίες ανέγερσης φρόντιζε να λύνει τα προβλήματα που προέκυπταν από το δυσπρόσιτο της τοποθεσίας[6].
Επίσης αντιμετώπισε τις δυσκολίες μεταφοράς των οικοδομικών υλών και του νερού. Όταν ολοκληρώθηκε το έργο ο Φιλήμων έγραφε: «Τίποτε δεν επισκιάζει τον ευρύχωρον ορίζοντα του λόφου των Νυμφών, του αυτοφυούς τούτου και αδιάσειστου βράχου, μόνον όρια εις τον οφθαλμόν υπάρχουν τα ακατάβλητα της φύσεως όρια. Εξ ανατολών ο ροδόχρους Υμηττός, εκ δυσμών ο Πάρνης, προς βορράν το Πεντελικόν και προς νότον η ταπεινή νήσος της Αιγίνης και τα όρη της Πελοποννήσου»![7] Όσο για τον Θεόφιλο Χάνσεν, ερωτεύθηκε την Αθήνα, ιδιαιτέρως δε την περιοχή του Θησείου. Λίγα χρόνια αργότερα, όταν ο γιος του Γεωργίου Σίνα, Σίμων Σίνας χρηματοδοτούσε και την ανέγερση της Ακαδημίας Αθηνών, ο Χάνσεν πρότεινε να ανεγερθεί απέναντι από το Αστεροσκοπείο του, βορείως του Λόφου των Νυμφών, όπου ο ναΐσκος του Αγίου Αθανασίου του Χαλκούρη.
Ο διευθυντής Γιόχαν Φρίντριχ Ιούλιος Σμιθ.
Εάν την ανέγερση του Αστεροσκοπείου ανέλαβε ο Γεώργιος Σίνας, ο γιος του φρόντισε για τον εξοπλισμό και την λειτουργία του με τα πλέον σύγχρονα μέσα της εποχής. Καλύπτοντας τα έξοδα για την αγορά και αποστολή των πολυδάπανων οργάνων που καθιστούσαν το Αστεροσκοπείο Αθηνών εφάμιλλο με τα Αστεροσκοπεία της υπόλοιπης Ευρώπης, δεν παρέλειπε να εξασφαλίσει και το απαραίτητο επιστημονικό προσωπικό. Έτσι θα ορίσει διευθυντή, το 1858, τον Γερμανό αστρονόμο Γιόχαν Φρίντριχ Ιούλιο Σμιθ (1825-1884), καταβάλλοντας μηνιαία αμοιβή τριπλάσια του τότε μισθού των καθηγητών στο ελληνικό Πανεπιστήμιο[8].
Ο σύγχρονος εξοπλισμός και η συμβολή της Αμαλίας στη διαμόρφωση του κήπου
Η δε βασίλισσα Αμαλία θα φροντίσει για την διαμόρφωση του κήπου που περιβάλλει το Αστεροσκοπείο χρησιμοποιώντας τον βοτανολόγο M. Bayer. Ο Σ. Σίνας συνέχισε να καταβάλλει εξ ιδίων, όσα ποσά απαιτούνταν για το Αστεροσκοπείο αλλά και για πλήθος άλλων αναγκών, όπως έπιπλα, επιστημονικές δημοσιεύσεις, διαμόρφωση των γύρω δρόμων κ.ά. Η έξωση του Όθωνος προκάλεσε θλίψη στον Σίνα. Συνέχισε να ευεργετεί την πατρίδα του, κυρίως στο ζήτημα της ανέγερσης της Ακαδημίας, την οποία ανέθεσε στους κληρονόμους του. Αλλά όταν στέφθηκε βασιλιάς ο Γεώργιος Α΄ έστειλε την παραίτησή του από την πρεσβευτική θέση και την κοινοποίησε στον Όθωνα, ο οποίος του εξέφρασε την ευγνωμοσύνη του «διά τας πολλάς και αδράς αγαθοεργίας, ας επιδαψιλεύσατε τη φιλτάτη ημών Ελλάδι»[9].
