Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Η 29η Μαΐου 1453 είναι η ίσως η τραγικότερη αλλά και ηρωικότερη στιγμή της ελληνικής Ιστορίας. Παραμένει ζωντανή η εικόνα του τελευταίου αυτοκράτορα, του λεοντόκαρδου Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Κείμενα, θρύλοι και συζητήσεις συνοδεύουν και την ιστορία της περίφημης σπάθης του. Προ ολίγων ετών ακόμη στήθηκε ολόκληρη επιχείρηση στην Κορινθία για την ανεύρεσή της, αλλά δεν στέφθηκε με επιτυχία.
Ο Μητροπολίτης Δωρόθεος Ευελπίδης
Υπάρχει όμως και μία υπέροχη μαρτυρία – τεκμήριο. Πρόκειται για τρισέλιδη επιστολή, η οποία απόκειται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους και ανήκει στον Αρχιμανδρίτη και αργότερα Μητροπολίτη Κορυτσάς Δωρόθεο Ευελπίδη (1825-1875)[1].
Τον Ιούλιο 1859 απηύθυνε επιστολή στον βασιλιά Όθωνα, γράφοντάς του πως είχε βρεθεί στα χέρια του η ένδοξος σπάθη και τον ενημέρωνε για τον τρόπο που είχε φθάσει στα χέρια του. Ανέφερε πως κάποιοι Γεωργιανοί, με τη συνεργασία γυναικών συγγενών τους από το εσωτερικό των ανακτόρων, κατόρθωσαν να κλέψουν το πολύτιμο αυτό σπαθί από το θησαυροφυλάκιο και το εναπόθεσαν στα χέρια του.
Η επιστολή του ιερωμένου είναι συγκλονιστική: «Την ανεκτίμητον ταύτην σπάθην προσαρτών Μεγαλειότατε παρά τω στέμματι, το οποίο η Ελλάς έθηκεν επί της κεφαλής Σου, αναμιμνήσκομαι ημερών αρχαίων, καθ’ ας ο τελευταίος Αυτοκράτωρ, άρχων επί των χωρών, εφ’ ων και η Μεγαλειότης Σου, προσεκλήθη εις τον πατρικόν του Βυζαντίου θρόνον, ίνα προστατεύση το υπό τον προκατόχων του εκνευρισθέν κράτος, το οποίον η ανδρείας σου δεν ηδυνήθη να σώση».
Η υπογραφή του Μητροπολίτη.ΔωρόθεουΕυελπίδη
Εν ολίγοις, ο μετέπειτα Μητροπολίτης Κορυτσάς, εξέφραζε την ελπίδα με το σπαθί αυτό ο βασιλεύς Όθων, όταν θα έφτανε το πλήρωμα του χρόνου, να διεκδικήσει τα δικαιώματα του Έθνους, αποδίδοντάς του τη Βασιλεύουσα. Ο ιερωμένος παρότρυνε τον Βασιλέα να ζωστεί το σπαθί και να απελευθερώσει όσους Έλληνες ζούσαν ακόμη ως δούλοι.
Και εφ’ όσον η δυτική διπλωματία αδυνατούσε να πράξει τα απαραίτητα, να έλυνε ο ίδιος με τη σπάθη τον γόρδιο δεσμό του ανατολικού ζητήματος. Υπάρχει όμως και μία ακόμη πολύτιμη πληροφορία που παρέχει ο Δωρόθεος. Συνέδεσε «την σπάθην ταύτην» με την οικία «εν ή ενεκυμονήθη η απελευθέρωσις του Έθνους, εξ ης εξήλθεν ορμών προς τον αγώνα ο Αλέξανδρος Υψηλάντης».
Είναι δε γνωστό πως και άλλες σοβαρές έρευνες συνέδεσαν την σπάθη με τον Αλ. Υψηλάντη. Ωστόσο, στο τέλος της επιστολής του, ο Δωρόθεος, ξεκαθαρίζει μάλλον τα πράγματα γράφοντας προς τον Όθωνα: «Αποθέτω προς το παρόν, Μεγαλειότατε, προ των βαθμίδων του βασιλικού Σου Θρόνου το αντίγραφον της σπάθης ταύτης»[2].
Άρα, περί αντιγράφου επρόκειτο και η πληροφορία αυτή επιβεβαιώνει τις μέχρι τώρα εικασίες ότι είχαν κατασκευαστεί αντίγραφα της σπάθης του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγουν και όσοι έχουν πλουτίσει με στοιχεία τη διεθνή βιβλιογραφία. Ένα άλλο αντίγραφο πρέπει να παραδόθηκε στον διάδοχο Κωνσταντίνο το 1886.
Η Κωνσταντινούπολις από το Cassim Pachai
Από το μικρό Ρύσιο στο Οικουμενικό Πατριαρχείο
Όσο για τον Δωρόθεο Ευελπίδη, υπήρξε σπουδαία προσωπικότητα. Το πραγματικό του όνομα ήταν Δημήτριος και είχε γεννηθεί το 1825 στο Ρύσιο (Αρετσού) του Αστακηνού κόλπου. Έχοντας γνωριστεί με τον Παΐσιο Καλλιδάχο τον Βατοπεδινό, ο οποίος δίδασκε εκείνη την εποχή στην πατρίδα του, ο Δημήτριος εστάλη στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, απ’ όπου αποφοίτησε το 1849. Κατόπιν πήγε κοντά στον πνευματικό του, στο Άγιον Όρος και δόκιμος ακόμη μοναχός διορίστηκε σχολάρχης της Αθωνιάδας. Το 1854 φιλοξένησε τον επαναστάτη Τσάμη Καρατάσο, οπότε στη συνέχεια αναγκάστηκε να επιστρέψει στη μονή του. Χρημάτισε αντιπρόσωπος στο Κισνόβιο της Βεσσαραβίας, απ’ όπου και έστειλε την επιστολή στον Όθωνα. Στη συνέχεια διετέλεσε Πρωτοσύγκελος του Οικουμενικού Πατριαρχείου το 1871 και χειροτονήθηκε Μητροπολίτης Κορυτσάς το 1874. Έναν χρόνο αργότερα (Μάιος 1875), περιοδεύοντας στην επαρχία του, πνίγηκε στον Αώο ποταμό[3]..
