Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Ο γραφικός Βδελόπουλος και η ταραχώδης παρουσία του στον δημόσιο χώρο.
Μπορεί το θέμα των γραφικών τύπων, με τον τρόπο που παρουσιάζεται συνήθως, να αποτελεί διαχρονικά ευχάριστο ανάγνωσμα. Ωστόσο, υπάρχει και η άλλη, η δυσάρεστη πλευρά του φαινομένου. Πίσω από τις ιδιόμορφες συμπεριφορές, την περίεργη εμφάνιση, τα σωματικά και άλλα προκλητικά χαρακτηριστικά ή τον αλλόκοτο τρόπο ζωής των «γραφικών τύπων» κρύβονταν και κρύβονται πολλές φορές ανθρώπινα δράματα. Είναι η παράμετρος που δεν έχει εξεταστεί επαρκώς και επιβάλει ίσως να εξαιρούνται από τις διασκεδαστικές αφηγήσεις τα πρόσωπα που περνούσαν τα δικά τους ανθρώπινα δράματα ή έπασχαν εμφανώς από ψυχικά νοσήματα σε υπερβολικό βαθμό και ήταν εγκαταλελειμμένα, περιφέροντας τη δυστυχία τους στην πόλη και προσπαθώντας να επιβιώσουν. Συνιστούσαν το δικό τους –θλιβερό– θίασο και όπως έγραφαν οι εφημερίδες, από τα τέλη ακόμη του 19oυ αιώνα: «Περιέρχονται τους δρόμους επιδεικνύοντες τα γρατσουνισμένα πρόσωπά των, τα αιματωμένα ξυπόλυτα πόδια των, όλην την αθλιότητα τέλος, προ της οποίας φρικιά η ψυχή του ανθρώπου». Έσπευδαν δε, να στηλιτεύσουν το γεγονός ότι «ο κόσμος και μάλιστα ο κόσμος των Αθηνών εσυνείθισε να περνά πολύ εύμορφα την ώραν του με τους δυστυχείς αυτούς, με τους αγαπημένους τρελλούς του, δια τους οποίους δεν υπάρχει ούτε αστυνομία, ούτε αστυφύλαξ, ούτε φιλανθρωπία».
Πολλές φορές στηλιτεύθηκε η στάση του κόσμου απέναντι σε αδύναμους ανθρώπους που περιφέρονταν στην πόλη των Αθηνών και παρουσίαζαν κάποια ιδιαιτερότητα. Εντυπωσιάζει το γεγονός ότι στα τέλη του 19oυ αιώνα βρίσκουμε δημοσίευμα που αναφέρεται στο θέμα και αφού κατονομάζει διάφορους γραφικούς τύπους (Σακκουλές, Καϊάφας, Εννενήντας) αναφέρει: «Οι δυστυχείς αυτοί εκόντες άκοντες αποτελούν τον θίασον του θεάτρου των Αθηναϊκών δρόμων, εντός του οποίου προσέρχονται οι θέλοντες ν’ αποτινάξωσι την μελαγχολίαν, οι θέλοντες να λησμονήσουν τα βασάνα των Αθηναίοι. Ὁ παράδοξος καί πρωτοτυπώτατος αυτός θίασος δίδει σειράς παραστάσεων εις τας αγοράς και εις τας κεντρικωτέρας οδούς της πόλεως και τη αδεία της Αστυνομικής Αρχής».
Σκίτσο του Σταμάτη Σταματίου (1881-1946) δημοσιευμένα στο περίφημο «Ημερολόγιον Σκόκου».
Το θέαμα της κακομεταχείρισης των αδύναμων και θυματοποιημένων ατόμων έχει απασχολήσει ωστόσο την παγκόσμια λογοτεχνία, ενώ αποτυπώθηκε και στην ελληνική, αστική κυρίως, πεζογραφία, αλλά και σε δημοσιογραφικά κείμενα. Διαθέτουμε άφθονες πληροφορίες για τους μηχανισμούς που ωθούσαν τους ανθρώπους αυτούς στη δημόσια χλεύη. Ακόμη και άρθρα για την «Κατασκευή Τρελλών» δημοσιεύτηκαν στις πλέον έγκριτες καθημερινές εφημερίδες. Σε μια δημόσια παρέμβαση που έκανε το 1924 ο ευαίσθητος Δημήτρης Χατζόπουλος επισήμανε ότι στην Ελλάδα «ο τρελλός θεωρείται τερπνόν παιχνίδι» και περιέγραψε τις άγριες ειρωνείες και βάναυσες τυραννίες που υπέστη κάποιος στην πλατεία Ομονοίας. Του έβαψαν το πρόσωπο μαύρο, κόκκινο, κίτρινο και μπλε, τον πότιζαν με κρασί ρίχνοντας μέσα στάχτη τσιγάρου, του έριχναν φάπες, τον γιουχάριζαν, τον έσπρωχναν, τον βασάνιζαν και γελούσαν. Εντυπωσιαζόταν, δε, ο Χατζόπουλος διότι κανείς από τους περαστικούς δεν παρενέβη για να δώσει τέλος στο μαρτύριό του.
Σε διηγήματα, χρονογραφήματα και μυθιστορήματα ανιχνεύονται σκηνές βασανισμού, χλεύης, ευφάνταστης άσκησης βίας και εξευτελισμών ενός ακίνδυνου «παράφρονος» ή «τρελλού» ή όπως αλλιώς προσδιορίζονται οι άστεγοι και περιπλανώμενοι ψυχικά άρρωστοι. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει εργασία που εκπόνησαν τέσσερις Έλληνες επιστήμονες με θέμα «Ο ψυχικά άρρωστος ως θέαμα στους αθηναϊκούς δρόμους – Ιστορικές και λογοτεχνικές μαρτυρίες από την πρωτεύουσα στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα». Πάντως, με το πέρασμα των χρόνων αφενός η ανάπτυξη κρατικής μέριμνας για την αντιμετώπιση των ψυχιατρικών περιστατικών και αφετέρου η ευαισθητοποίηση της κοινωνίας μείωσε σημαντικά τα κρούσματα εκμετάλλευσης και δημόσιας χλεύης των αδύναμων ατόμων. Άφησαν ωστόσο τα ίχνη τους στη ζωή της πόλης και τους αρμόζει μια αξιοπρεπής και αξιόπιστη ιστόρηση.
