Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Δύο ναοί, ένας περικαλλής και λαμπρός κι ένας ταπεινός αλλά κάτασπρος και φωτοβόλος, τιμώμενοι αμφότεροι στο όνομα της Αγία Άννας, γειτνιάζουν στην περιοχή του πάλαι πότε ακμαίου αθηναϊκού Ελαιώνα και έχουν σήμερα τη γιορτή τους. Ο πρώτος βρίσκεται στη συμβολή της Πέτρου Ράλλη με τη μικρή αλλά πολύβουη οδό Αγίας Άννης και ο δεύτερος λίγα μέτρα παραπέρα.
Ο μικρός ναός, μονόχωρος, δρομικός και καμαροσκέπαστος, διαστάσεων 11,35 Χ 5,20 μ., κτίστηκε τον 16ο – 17ο αιώνα, με τρίπλευρη εξωτερικά αψίδα ιερού, και έδωσε το όνομα του σε ολόκληρη την περιοχή, που ήταν κατάφυτη από περιβόλια ως τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, γι’ αυτό εξάλλου και τα επίσημα διοικητικά έγγραφα αναφέρονταν στην Αγία Άννα στα Περιβόλια.
Ο παλαιός ναός της Αγίας Άννας.
Υπήρχε όμως ακόμη ένα τοπωνύμιο, τα Άσπρα Χώματα. Ίσχυε για την ευρύτερη περιοχή ως τη σημερινή Νίκαια και οφειλόταν προφανώς στην απόχρωση των χωμάτων της, όπως εύστοχα σημείωσε ο Κ.Η. Μπίρης.
Όπως οι περίπου τρεις δεκάδες ναοί του Ελαιώνα, έτσι και ο ναός της Αγίας Άννης ανεγέρθηκε από τον κτήτορά του για να διασφαλίσει τη λατρεία του, μακριά από τα βδελυρά βλέμματα των Τούρκων. Όπως ήταν φυσικό, όταν απελευθερώθηκε η Αττική και μπορούσαν οι χριστιανοί να γιορτάζουν απερίσπαστοι τις γιορτές των αγίων τους, στην Αγία Άννα στηνόταν ένα ξεχωριστό πανηγύρι, στο οποίο συνέρρεαν πολλοί κτηματίες της πρωτεύουσας. Όπως αναφέρει είδηση των τελευταίων ετών του Όθωνα «εφέτος μάλιστα θέλουν τύχει οι πανηγυριώται πολλών περιποιήσεων, επιτροπεύοντος της εκκλησίας ταύτης αξίου τινός πολίτου των Αθηνών».[1] Τα χρόνια πέρασαν και ολοένα το εκκλησάκι μεγάλωνε και δεχόταν τις φροντίδες των χριστιανών προκειμένου να καλύπτει τις ανάγκες του.
Γνώρισε και αρκετές διοικητικές περιπέτειες, αφού υπήχθη ως παρεκκλήσιο στον Άγιο Ιωάννη Ρέντη, και διαδοχικά στις κοινότητες και τους δήμους που σχηματίστηκαν μετά το 1912, για να καταλήξει σήμερα να υπάγεται στον Δήμο Ταύρου. Σώζονται έγγραφες μαρτυρίες που περιγράφουν τον ιερέα της ενορίας προπολεμικά να τριγυρνά στα περιβόλια και να συγκεντρώνει αυγά από τους πιστούς ή να δέχεται προσφορές λαχανικών και να βοηθά τους φτωχούς.[2]
Το εσωτερικό του παλαιού ναού.
Το καλοσυνάτο εκκλησάκι, το οποίο επί 2,5 τουλάχιστον αιώνες υποδέχεται τους πιστούς, μόλις το 1925 ευτύχησε να δει το πολυπόθητο διάταγμα που αναφέρει πως «ιδρύεται ενοριακός Ναός εν Περιβολίοις Αθηνών ο Ναός της Αγίας Άννης».[3] Στο εκκλησιαστικό συμβούλιο που διορίστηκε την επόμενη χρόνια συμμετείχαν οι Ιωάννης Σκόνδρας, Στυλιανός Παπαδάκης, Ιωάννης Βαρνάβας, Κωνσταντίνος Κόντης και Ν. Μπούσουλας.[4]
Πραγματικό μνημείο ο μικρός ναός υποβαθμίστηκε μετά τον πόλεμο και έχασε την αίγλη του, χωμένος στις βιομηχανικές και άλλες χρήσεις που αναπτύχθηκαν στην περιοχή, καταδικάζοντας σε μαρασμό την ίδια και τα μνημεία της. Διατηρήθηκε όμως, σε πείσμα των καιρών και χάρη στις φροντίδες πρώτα των περιβολάρηδων και ύστερα των κατοίκων της περιοχής.
Ο νέος ναός.
1969: Η ανέγερση της μεγάλης εκκλησίας
Πέρασαν πόλεμοι, Κατοχή, αναστατώσεις και περιπέτειες, ενώ κάηκε τουλάχιστον μία φορά. Πάντα όμως στις 25 Ιουλίου το εκκλησάκι, πεντακάθαρο, έβλεπε τους πιστούς να το φροντίζουν, ως το 1969, όταν θεμελιώθηκε ο νέος μεγάλος ναός, σε οικόπεδο που πρόσφερε ένας από τους τελευταίους κτηματίες της περιοχής, ο Δημήτριος Σουλιώτης.
Τα σχέδια εκπόνησε ο φιλαθήναιος αρχιτέκτονας Σόλων Κυδωνιάτης και το ενδιαφέρον των ενοριτών αναζωογονήθηκε, όπως των ιδιοκτητών του απέναντι εργοστασίου μπισκότων «Παπαδοπούλου» που πρόσφεραν για να κατασκευαστεί το κωδωνοστάσιο του ναού, οπότε γιορτάζει διπλά η ενορία της Αγίας Άννης με τους δύο ναούς της.
