Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Τα κεφάλια των ληστών (Συλλογή Eton College).
Το Πάσχα 1870 η ελληνική κοινωνία ήταν ανάστατη. Βρισκόταν σε εξέλιξη η υπόθεση που έμεινε στην ιστορία ως «Σφαγή του Δήλεσι». Έχουμε ήδη δημοσιεύσει πως μία από τις φωτογραφίες που τραβήχτηκαν από την εκτέλεση (αποκεφαλισμό) χρησίμευσε στον σπουδαίο ζωγράφο Γαβριήλ φον Μαξ για να φιλοτεχνήσει έργο του με την κεφαλή του Ιησού. Παραμένει ωστόσο ακόμη άγνωστο το γεγονός πως κυκλοφόρησαν περισσότερες της μιας λήψεις, οι οποίες παρουσιάζουν μεταξύ τους μικρές διαφορές. Γιατί όμως φωτογραφήθηκε το αποτρόπαιο θέαμα;
Η ελληνική κυβέρνηση κλήθηκε να απολογηθεί για τον τρόπο που είχε διαχειριστεί την υπόθεση. Γι’ αυτό κατέβαλε προσπάθειες να πειστεί η ελληνική και διεθνής κοινή γνώμη ότι στη χώρα επικρατούσε τάξη. Οπότε αποφασίστηκε η έκθεση των κεφαλιών σε δημόσιο χώρο και ο φωτογράφος Ξενοφών Βάθης απαθανάτισε το θέαμα. Μία συγκλονιστική φωτογραφία θεωρήθηκε ότι θα βοηθούσε την προσπάθεια που κατέβαλαν οι ελληνικές αρχές να πείσουν πως τιμωρούσαν το έγκλημα. Επίσης ότι οι πολιτικοί δεν υπέθαλπαν την ληστεία. Έπρεπε να πειστεί ο κόσμος πως εξοντώθηκαν οι ληστές[1].
Για την περίσταση κατασκευάστηκε ένα ικρίωμα σε σχήμα «π» και κρεμάστηκαν τα κεφάλια από τα μαλλιά. Πάνω σε κάθε κεφάλι τοποθετήθηκε χάρτινο σημείωμα με το όνομα του ληστή. Ορισμένα κεφάλια έφεραν τραύματα από ξίφος, ενώ από ορισμένα έλειπαν τα μάτια, γεγονός που αλλοίωνε τη φυσιογνωμία τους. Τα κεφάλια εκτέθηκαν, από το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, στο Πεδίον του Άρεως, κοντά στην αποκαλούμενη παστάδα, δηλαδή την εξέδρα που έπαιζε τα Σαββατοκύριακα η μουσική. Έμειναν εκτεθειμένα ολόκληρη την Κυριακή του Πάσχα και το πρωί Δευτέρας. Το Πεδίον του Άρεως πλημμύρισε κόσμο που ήθελε να παρακολουθήσει το αποτρόπαιο θέαμα. Σχεδόν όλη η πόλη μετέβη εκεί.
Προκαλούσαν φρίκη παρά φόβο, έγραψε ο Τιμολέων Φιλήμων[2]. Ο ίδιος μας παρέδωσε και την καλύτερη περιγραφή τους, ενώ εντύπωση προκάλεσε το γεγονός ότι ήταν πολλές οι γυναίκες που πήγαν μέχρι εκεί, χωρίς να δείχνουν πως τις τάραζε το θέαμα! Στην φωτογραφία που δημοσιεύουμε και προέρχεται από ξένο αρχείο (Συλλογή Eton College), τα κεφάλια έχουν διαφορετική κλίση από τις φωτογραφίες που γνωρίζουμε έως τώρα, προφανώς για καλύτερη απεικόνιση των μορφών. Στο κέντρο διακρίνεται ο λήσταρχος Χρήστος Αρβανίτης. Στην επάνω σειρά από αριστερά είναι τα κεφάλια των Δημήτριου Τσακανίκα ή Μπέτη, Γεώργιου Καταραχιά και Σωτήριου Ζώμα. Αριστερά κάτω το κεφάλι του Μπαρμπαγιάννη ή Γερογιάννη ή Χορμόβα, στο κέντρο κάτω του Ηλία Σταθάκη ή Μπούρτση και κάτω δεξιά του Ιωάννη Φερμάνη ή Τζιτζιλώνη[3].
Πάντως, ούτε ο φωτογράφος Ξενοφών Βάθης θα περίμενε την ζήτηση που είχαν οι φωτογραφίες του. Τις τύπωνε σε μορφή καρτ ποστάλ και τις πωλούσε από το φωτογραφείο του, στη βιτρίνα του οποίου είχε τοποθετήσει και αντίγραφα σε μεγέθυνση. Ήταν τέτοιο το ενδιαφέρον ώστε δημοσίευσε και αγγελία στον Τύπο που ανέφερε ότι «ο φωτογράφος κύριος Ξ. Βάθης ειδοποιεί τους εν ταις επαρχίαις ότι εις το φωτογραφείον του ευρίσκονται αι εξής εικόνες: Των σφαγέντων Hebert και Lloyd μετά της συζύγου του τελευταίου, τιμωμένης δρ. 4. Των συλληφθέντων 3 πληγωμένων ληστών, τιμωμένης δρ. 2. Των 7 κεφαλών των φονευθέντων ληστών τιμωμένης δρ. 2. Όσοι λοιπόν εκ των επαρχιών θέλουσι να αποκτήσωσι τας εικόνας ταύτας δύνανται να στείλωσι το αντίτιμον εις γραμματόσημα ή εις τραπεζικά γραμμάτια εντός επί συστάσει επιστολής»[4]. Εξάλλου, για τον φωτογράφο ήταν μια μεγάλη επιτυχία με σημαντικές οικονομικές προεκτάσεις. Οι φωτογραφίες του δημοσιεύθηκαν στον ξένο Τύπο, χρησιμοποιήθηκαν ως πρότυπο για την δημιουργία λιθογραφιών και κυκλοφόρησαν ευρύτατα σε όλη την Ελλάδα.
