Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Χάρτης από την έκδοση του Ράντολφ.
Οπωσδήποτε προκαλούν ενδιαφέρον η ζωή και οι συνθήκες που επικρατούσαν στην Αθήνα και γενικότερα στην Αττική στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Βασική πηγή πληροφοριών αποτελούν οι περιηγητές και ένας εξ αυτών, ο Άγγλος Βερνάρδος Ράντολφ, έφτανε στην Αθήνα στις αρχές Οκτωβρίου 1685[1].
Περιγράφει τη φθινοπωρινή Αττική και την αθηναϊκή ζωή του 17ου αιώνα, γεμάτη δροσιά, γραφικότητα και ωραίες εικόνες. Εκείνο που τράβηξε πρώτα την προσοχή του, ήταν η αγροτική ζωή των κατοίκων και ο περίφημος Ελαιώνας που βρισκόταν στην ακμή του. Έγραψε πως ήταν τόσο πυκνός προς το δυτικό μέρος της πόλης ώστε οι ξένοι πίστευαν ότι επρόκειτο για ένα πυκνό δάσος!
Τη χρονιά που επισκέφτηκε ο Ράντολφ την Αθήνα, οι πελώριες ελιές ήταν κατάμεστες και γεμάτες χυμό. Ο Αθηναίος που τον συνόδευε και τον φιλοξενούσε στο σπίτι του, τον πληροφόρησε για τη σοδειά με την εγχώρια φράση «Φέτος έχουμε λαδιά»! Την ίδια εποχή είχε έλθει από την Πόλη ένας ειδικός απεσταλμένος Οθωμανός επιθεωρητής της γεωργικής παραγωγής του τόπου.
Ο επιθεωρητής αυτός είχε υπολογίσει ότι τα ελαιόδεντρα του αθηναϊκού Ελαιώνα ανέρχονταν σε περίπου πενήντα χιλιάδες ρίζες.
Αλλά ιδιαίτερα γοητεύτηκε και από τις επισκέψεις του στο Μαρούσι, στο Χαλάνδρι, στην Κηφισιά, στο Μενίδι και σε άλλα προάστια και χωριά των Αθηνών. Του άρεσαν ιδιαίτερα οι κήποι της Κηφισιάς, όπου τότε κατοικούσαν, ιδίως τους καλοκαιρινούς μήνες, οι πιο εύποροι πασάδες των Αθηνών. Κάποιος απ’ αυτούς τον φιλοξένησε.
Μέσω του διερμηνέα του ο Ράντολφ, θέλησε να μάθει πως περνούσαν οι γυναίκες στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα. Ο Οθωμανός πασάς με δυσφορία είπε στον διερμηνέα: «Πέστε του ότι αυτό δεν είναι δική του δουλειά»[2]!
To εξώφυλλο της έκδοσης του περιηγητή Βερνάρδου Ράντολφ.
Στο Μαρούσι, από τη βεράντα του σπιτιού του ντόπιου πρόκριτου Καρατζά, ο περιηγητής θαύμασε τους ωραίους κήπους που ήταν γεμάτοι καρπούς της φθινοπωρινής εποχής. Κυριαρχούσαν τα μήλα, τα σταφύλια και τα ρόδια. Οι ροδιές τότε δεν έλειπαν από κανένα αθηναϊκό κτήμα. Ήταν το πιο θεαματικό καρποφόρο δέντρο της Αττικής.
Κάθε εξοχικό σπιτάκι είχε γύρω του δρομάκια που σκεπάζονταν από κληματαριές δύο ειδών. Του ενός είδους οι ρόγες ήταν λεπτές και επιμήκεις και πιθανόν να ήταν τα λεγόμενα «αετονύχια». Του δεύτερου οι ρόγες ήταν στρογγυλές και λευκοκόκκινες.
Προφανώς ήταν οι λεγόμενοι σιδερίτες που ωριμάζουν τον Οκτώβριο, ενώ η εποχή του αττικού ροδίτη τέλειωνε τον Σεπτέμβριο. Σύμφωνα με τον Ράντολφ, όλα τα σταφύλια στην Αττική ήταν τότε πολύ μεγάλα. Ένα τσαμπί κληματαριάς μπορούσε να φτάσει να ζυγίζει έως τέσσερις οκάδες. Σημείωνε δε πως τα περίφημα αυτά σταφύλια ποτέ δεν ωρίμαζαν πριν από τον Σεπτέμβριο και δεν τα έκοβαν από τις κληματαριές παρά μόνον γύρω στα τέλη Οκτωβρίου.
Ύστερα τα κρεμούσαν από τα ταβάνια μέσα στα σπίτια. Από αυτή τη συνήθεια λέγεται πως προέκυψε και η φράση που χρησιμοποιούσαν οι Αθηναίοι για τους αφηρημένους επισκέπτες: «Ο νους σου στα σταφύλια»![3]
Σπίτια «μπαλωμένα» με αρχαία ερείπια
Όσο για τα σπίτια της πόλης των Αθηνών, ο Ράντολφ έβρισκε ότι ήταν κτισμένα πολύ καλύτερα από εκείνα του Μοριά. Τα περισσότερα είχαν μικρές αυλές με ψηλούς τοίχους και μερικά στηρίζονταν σε καμάρες με μαρμάρινους στύλους. Τα περισσότερα δίπατα φαίνεται πως ανήκαν σε Οθωμανούς άρχοντες.
Δεν παρέλειψε ωστόσο και αυτός ο περιηγητής να αναφερθεί στο γεγονός ότι πολλά σπίτια ήταν «μπαλωμένα» με αρχαιοελληνικά ερείπια και στους τοίχους διακρίνονταν επιγραφές που προκαλούσαν το ενδιαφέρον των αρχαιολόγων. Γι’ αυτό πολλές ώρες από την παραμονή τους στην Αθήνα διέθεταν για να απασχοληθούν και να μελετήσουν τους τοίχους και τις αυλόπορτες των αθηναϊκών σπιτιών[4].
