Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Έφυγε ήρεμα όπως έζησε, την Παρασκευή 14 Ιουλίου 2023 και την Κυριακή, 20 Αυγούστου 2023 τελέσθηκε το μνημόσυνο της φιλαθήναιας Μάρως Βουγιούκα, η οποία άφησε ισχυρό αποτύπωμα στην περί Αθηνών έρευνα και βιβλιογραφία. Η μαθηματικός Άννα Μαρία (Μάρω) Βουγιούκα του Κωνσταντίνου και της Βασιλικής Χαραλάμπους Κοσμοπούλου, γεννήθηκε το 1926 στην Αθήνα. Ασχολήθηκε με τη συγγραφή μαθητικών βιβλίων και βιβλίων για την Αθήνα και τα περίχωρά της. Τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών με Έπαινο το 1977 και από τον «Σύλλογο των Αθηναίων» με το Χρυσούν Μετάλλιό του προ δεκαετίας (2013).
O Πρόεδρος του Συλλόγου των Αθηναίων κ. Ελευθέριος Σκιαδάς συνομιλεί με τη Μάρω Βουγιούκα.
Αδιάκοπη εργασία
Σεμνή, ευγενής, αρχοντική υπήρξε από τις πλέον αγαπημένες φυσιογνωμίες της Αθηναϊκής κοινωνίας. Είχε το προνόμιο να παραμείνει όλη τη ζωή της σε μία γειτονιά, στο Κουκάκι. Μια γειτονιά που αγάπησε με πάθος, όπως εξάλλου και την πόλη των Αθηνών. Άνθρωπος ευαίσθητος και φιλελεύθερος, με ιστορική συνείδηση, είδε την ανάπτυξη και τη μεταλλαγή της δυτικής Αθήνας. Φρόντισε να διατηρήσει βαθιά στην ψυχή της εικόνες, πρόσωπα και γεγονότα, ώστε να τα παραδώσει στην αιωνιότητα την κατάλληλη στιγμή.
Από το 1982 εργάσθηκε συστηματικά και αδιάκοπα, μέχρι το τέλος της ζωής της, με την έρευνα και τη συγγραφή βιβλίων σχετικών με τη σημασία των ονομασιών και το ιστορικό των οδών και πλατειών της ευρύτερης Αθήνας, εκδίδοντας τα περίφημα «ΟΔΩΝΥΜΙΚΑ». Αρωγός της ο καταγόμενος από την Θεσσαλονίκη χημικός Βασίλειος Μεγαρίδης (1930-2017) του Γεωργίου και της Εριφύλης Τριάρχη. Οι γονείς του ήταν Μικρασιάτες, με απώτερη καταγωγή από την Άνδρο και τα Κύθηρα και η οικογένεια εγκαταστάθηκε στην Αθήνα το 1938.
Το εξώφυλλο της έκδοσης «ΟΔΩΝΥΜΙΚΑ»
Η λέξη «Οδωνυμικά»
Αποτέλεσαν ένα επιτυχημένο και ιδιαιτέρως παραγωγικό συγγραφικό δίδυμο. Εξάλλου, η λέξη «Οδωνυμικά» και οι παραπλήσιές της (οδωνύμιο, οδωνυμία κ.λπ.) δεν υπήρχαν στην ελληνική γλώσσα μέχρι το 1990, έτος της πρώτης εκδόσεως των «Οδωνυμικών» των Αθηνών. Εξακολούθησαν δε να τελούν εκτός λημματικής κατατάξεως στα κυριότερα σύγχρονα λεξικά (Μπαμπινιώτη, Κριαρά, Πάπυρος Λαρούς Μπριττάνικα κ.ά.).
Εννοείται πως το ίδιο ισχύει και για τα παλαιότερα λεξικά, αφού η λέξη υπήρξε αποκλειστικό επινόημα των συγγραφέων Μάρως Βουγιούκα και Βασίλη Μεγαρίδη. Αποτελεί δε, η λέξη «Οδωνυμικά», το χαρακτηριστικό και κατοχυρωμένο νομικά γνώρισμα από πλευράς τίτλου, της σειράς των βιβλίων τους για τη σημασία των ονομάτων και το ιστορικό των οδών και πλατειών διαφόρων Δήμων (Πειραιώς, Χολαργού) και προαστίων.
Ο Πρόεδρος Ελ. Σκιαδάς απονέμει το Χρυσό Μετάλλιο του Συλλόγου των Αθηναίων στη Μάρω Βουγιούκα. Δίπλα της ο Βασίλης Μεγαρίδης.
Εκδόσεις
Αυτή όμως ήταν η μία πτυχή της κοπιώδους εργασίας για την Αθήνα του συγγραφικού διδύμου Μάρω Βουγιούκα – Βασίλη Μεγαρίδη. Σε συνεργασία με τον αείμνηστο και καταγόμενο από την Τήνο εκδότη Στρατή Γ. Φιλιππότη επιδόθηκαν σε νέο κοπιώδες έργο, την καταγραφή των γειτονιών στις οποίες έζησε, εργάσθηκε και αγάπησε η Μάρω Βουγιούκα. Εξέδωσαν βιβλία για τα Πετράλωνα, τις γειτονιές Μακρυγιάννη και Ακρόπολη, τις γειτονιές Κουκάκι – Φιλοπάππου – Γαργαρέττα, τις γειτονιές Αρδηττού-Μετς-Στάδιο κ.ά. Δεν αντέγραψαν πληροφορίες και δεν ακολούθησαν την πεπατημένη που θέλει όσους ασχολούνται με την αθηναιογραφία να επαναλαμβάνουν όσα γνωστά έχουν δει το φως της δημοσιότητας από τα τέλη του 19ου αιώνα και εντεύθεν.
Επιστρατεύοντας τις αναμνήσεις τής Μάρως Βουγιούκα, παίρνοντας συνεντεύξεις, φωτογραφίζοντας, αναδιφώντας σε αρχεία και τεκμηριώνοντας πληροφορίες το συγγραφικό δίδυμο διέσωσε τη μνήμη των γειτονιών αυτών. Χρήσεις και επαγγέλματα που χάθηκαν, προσωπικότητες που έζησαν σ’ αυτές τις γειτονιές, σχολεία, παιδότοποι, χώροι αναψυχής και διασκεδάσεως βρέθηκαν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός τους. Παρέδωσαν δε τον πνευματικό τους κόπο, στις εκδόσεις που προαναφέρθηκαν, με απλό και γλαφυρό τρόπο, τονώνοντας τις προσπάθειες για τη διάσωση της τοπικής ιστορίας. Ουσιαστικώς εισήγαγαν νέα ερευνητική μεθοδολογία που καλύπτει όλες τις πτυχές ζωής κάθε γειτονιάς. Ως προς τούτο το έργο τους είναι μοναδικό.
Προσφορά
Αμφότεροι οι συγγραφείς υπήρξαν επί τρεις περίπου δεκαετίες μέλη του παλαίφατου «Συλλόγου των Αθηναίων» και όπως ήδη αναφέρθηκε τιμήθηκαν για την προσφορά τους στην πόλη των Αθηνών αλλά και στον Σύλλογο. Κορωνίδα της προσφοράς τους στον «Σύλλογο των Αθηναίων» είναι η παραχώρηση των πνευματικών δικαιωμάτων του έργου «ΟΔΩΝΥΜΙΚΑ» αλλά και τα σημαντικά αρχεία και ιστορικά τεκμήρια που διέσωσαν κατά τις επί μακρά σειρά δεκαετιών έρευνές τους.
Η ανεκτίμητη δωρεά του Αρχείου της Μάρως Βουγιούκα στον «Σύλλογο των Αθηναίων», αποτελεί πραγματικό θησαυρό για την ιστορία της πρωτευούσης. Εκτός από το αρχείο προσέφερε στη Βιβλιοθήκη του «Συλλόγου των Αθηναίων» εκατοντάδες σπάνιες εκδόσεις καθώς, επίσης, και συσκευές προβολής slides, κινηματογράφησης, ραπτικής και γραφομηχανές από την προσωπική της συλλογή. Το σύνολο της δωρεάς βρίσκεται σε διαδικασία δεύτερου επιπέδου ταξινομήσεως και ψηφιοποιήσεως από την αρχαιολόγο – μουσειολόγο κ. Έλενα Γκοτσίνα.
Το Αρχείο
Αξίζει να προβούμε σε μία σύντομη επισκόπηση, αναφέροντας πρώτα την πολύτιμη συλλογή φωτογραφιών. Το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής αυτής προέρχεται από λήψεις της Μάρως Βουγιούκα που φρόντισε να απαθανατίσει δρόμο – δρόμο τις παραδοσιακές γειτονιές της πόλεως. Χιλιάδες slides που περιλαμβάνουν και αρκετές σειρές του εμπορίου. Περιλαμβάνεται επίσης μέγα εύρος τοποθεσιών της Ελλάδος αλλά και του εξωτερικού.
Αξιοσημείωτο στοιχείο είναι πως οι λήψεις των Αθηνών είναι σε θεματικές σειρές (γεγονότα, φυσικές καταστροφές, φύση, εκδηλώσεις, μουσεία κ.ά.). Ειδικότερα, το μεγαλύτερο μέρος αφορά στις δεκαετίες 1970, ’80 και ’90 και είναι κατά κύριο λόγο ταξινομημένο με σήμανση και περιγραφή των τοποθεσιών ανά λήψη. Όσον αφορά την Αθήνα και την ευρύτερη Αττική στο «Αρχείο Βουγιούκα» αποτυπώνεται κάθε γωνιά, δρόμος και αξιοθέατο της πόλεως προσφέροντάς μας μία πλήρη χαρτογράφηση της πρωτευούσης.
Μνημόσυνο Μάρως Βουγιούκα (20 Αυγούστου 2023).
Εξίσου πολύτιμα είναι και τα χειρόγραφα από το ερευνητικό έργο της Μάρως Βουγιούκα, διότι περιλαμβάνουν πρόσθετες πληροφορίες, ταξινομημένες με εξαιρετικό τρόπο.
