Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Ο ναός του Αϊ Γιώργη του Λυκαβηττού.
Την δεκαετία 1960 ο διανοητής Γεώργιος Θεοτοκάς με αφορμή έργα που συζητούσαν να γίνουν ακόμη μία φορά έγραψε πως «ο Λυκαβηττός δεν έχει την παγκόσμια δόξα της Ακρόπολης, για μας όμως που ριζώσαμε εδώ είναι εξίσου πολύτιμος, σαν μορφή της πατρίδας, κι ίσως ακόμη πιο οικείος, πιο δεμένος με την προσωπική μας ζωή». Προχώρησε δε, ακόμη περισσότερο εξομολογούμενος πως όταν σπούδαζε στο εξωτερικό είχε μια μικρή φωτογραφία του Λυκαβηττού στον καθρέφτη του.
Το κοινό αίσθημα εξέφραζε ο σπουδαίος λογοτέχνης όταν έγραφε ακόμη πως ο Λυκαβηττός είναι το σύμβολο του Νεωτέρου Ελληνισμού «νεανικός, σφριγηλός, χαρούμενος, ξεπεταμένος μέσα από τη δροσερή πρασινάδα που τον ζώνει, με κορόνα του τον Άη – Γιώργη». Είναι ολόκληρη στρατιά οι άνθρωποι του πνεύματος που έγραψαν για τον «αυστηρό, βαρύ και αγέλαστο Λυκαβηττό» όπως τον αποκάλεσε ο Κωστής Παλαμάς. Χαρακτηρίζοντας τον λόφο Λυκαβηττού «ιερό και απαραβίαστο»!
Ο Γιάννης Βλαχογιάννης, ο Μιλτιάδης Μαλακάσης, ο Παύλος Νιρβάνας, ο Αλέξανδρος Φιλαδελφεύς, ο Δημήτριος Γρ. Καμπούρογλους και πόσοι ακόμη με τα γραπτά τους υπερασπίστηκαν κατά καιρούς την ιερότητα και τη διατήρηση της φυσιογνωμίας του λόφου. Υπερασπίστηκαν τον λόφο από το φαινόμενο της «λοφοφαγίας», όπως το είχε χαρακτηρίσει ο Σπύρος Μελάς. Ο τελευταίος προπολεμικά έγραψε πως «είναι θαύμα που πρέπει ν’ αποδοθή στον Άγιο Γεώργιο, ότι ο Λυκαβηττός τη γλύτωσε με λίγες αβαρίες και δεν ήρθε ολόκληρος κάτω να γίνη ντουβάρια».
Δεν είχε βεβαίως άδικο και πολλές από τις περιπέτειες που πέρασε και τους κινδύνους που διέτρεξε ο πιο ψηλός αυτός φυσικός εξώστης της Αθηναϊκής Πολιτείας.
Ο ανακαινιστής
Μπορεί να μην γνωρίζουμε ποιος τον ανήγειρε εκεί στην κορυφή του βράχου, αλλά όπως γράψαμε και άλλοτε, βρέθηκαν καλοί χριστιανοί που φρόντισαν τον λόφο και τον ναό του.
Ανάμεσά τους εξέχουσα θέση πρέπει να καταλάβει και ένα μέλος της αθηναϊκής οικογένειας των Κορομηλάδων, ο Γιαννούλης Κορομηλάς. Την ενδιαφέρουσα ιστορία του και τη σχέση του με τον Αϊ-Γιώργη διέσωσαν η παράδοση και ο δημοσιογράφος και ιστορικός συγγραφέας Δημήτριος Γατόπουλος (1886-1956). Ο Γιαννούλης Κορομηλάς φαίνεται πως ήταν εκείνος που ανέσυρε από την αφάνεια το εκκλησάκι πάνω στον Λυκαβηττό.
Ήταν και αυτός ένα από τα παιδιά του γηγενή Αθηναίου Χατζή Λάμπρου Κόσκορη (Κορομηλά), ο οποίος βρήκε φρικτό θάνατο στη Βρύση του Αγά, στην περιοχή του Αγίου Παντελεήμονα, τους πρώτους χρόνους του πολέμου της Ανεξαρτησίας. Ο Γ. Κορομηλάς επέζησε του Αγώνα και τριών ακόμη εποχών. Του Καποδίστρια, του Όθωνος και του Γεωργίου Α΄.
«Λυκαβηττός» (1932). Ελαιογραφία Γιάννη Παππά. Από τις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη.
Κτήμα στο Κολωνάκι
Η ζωή του στην Παλαιά Αθήνα είχε συνδεθεί με ένα μεγάλο κτήμα που περιείχε και έναν υπέροχο πορτοκαλεώνα και το οποίο απλωνόταν από την οδό Κανάρη έως την οδό Τσακάλωφ. Αλλά το κτήμα αυτό θυσιάστηκε στην ρυμοτομία των νεότερων Αθηνών. Ήταν περίπου το 1847, όταν άρχισαν οι περιπέτειες του Γιαννούλη Κορομηλά. Τότε καταγράφεται και η σύνδεσή του με την ιστορία του γραφικού Αγίου Γεωργίου του Λυκαβηττού.
Ο Κορομηλάς βλέποντας το ωραίο κτήμα του να γίνεται συνοικία και δρόμοι της νέας πόλης, πήρε των ομματιών του, όπως λέει ο λαός μας και ανέβηκε στην κορυφή του Λυκαβηττού. Ακολουθώντας προφανώς τον δρόμο του ασκητισμού, εργάστηκε σκληρά για να αναστηλώσει το εκκλησάκι από τα ερείπιά του. Να ταρατσώσει τα χώματα που το πολιορκούσαν και να κάνει τη βάση του καμπαναριού, το οποίο στα χρόνια που ακολούθησαν έδωσε την ωραιότερη γραφικότητα στο θέαμα της κορυφής του λόφου των Αθηνών.
Άποψη των Αθηνών με τον λόφο του Λυκαβηττού γύρω στα 1860.
Το όνομα
Όταν τέλειωσαν όλα αυτά, ο Αθηναίος ασκητής ήταν ήδη υπέργηρος αλλά πρόφτασε να δει ευλαβείς προσκυνητές να ανεβαίνουν για να προσκυνήσουν το ιστορικό εκκλησάκι. Είδε ακόμη να ανεβαίνουν μέχρι εκεί, το 1868, ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ και η βασίλισσα Όλγα, οι οποίοι μόλις είχαν αποκτήσει και τον διάδοχο του Ελληνικού Θρόνου, τον Κωνσταντίνο. Καταγράφεται και ένα χαριτωμένο περιστατικό που έχει σχέση με το όνομα του ναού.
Προς μεγάλη έκπληξη του Κορομηλά, αφού είχε ολοκληρώσει το έργο του, άγνωστοι Αθηναίοι δωρητές τοποθέτησαν μέσα στο εκκλησάκι μια μεγάλη εικόνα του Προφήτη Ηλία. Λίγο αργότερα δημοσίευσαν και μία αγγελία στις εφημερίδες, επισημαίνοντας πως κακώς μέχρι τότε πιστευόταν ότι ο ναός του Λυκαβηττού ήταν αφιερωμένος στον Άγιο Γεώργιο και πως είχε ανεγερθεί από κάποιον ναυτικό που τον ανήγειρε προς τιμήν του Προφήτου Ηλία.
Επίσημος επιμέλεια
Χάλασε τον κόσμο ο Κορομηλάς για την αυθαίρετη απόπειρα μετονομασίας του ναού. Ανέσυρε οικογενειακά έγγραφα και οικογενειακές παραδόσεις και αγωνίστηκε να αποδείξει πως ο ναΐσκος τιμάτο από τα παλαιά χρόνια στο όνομα του Αγίου Γεωργίου του Καβαλάρη. Τότε παρενέβη και ο δήμαρχος Αθηναίων Παναγής Κυριακός, ο οποίος δικαίωσε τον Κορομηλά και με έγγραφό του επικύρωσε την πραγματική ονομασία.
Οφείλουμε, ωστόσο, να επισημάνουμε πως η παράδοση θέλει στα χρόνια της Φραγκοκρατίας να ανεγείρεται ταπεινό εκκλησάκι αφιερωμένο στον Προφήτη Ηλία. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας όμως ο προφήτης των Ελληνικών βουνοκορφών άφησε τη θέση του στον Αϊ-Γιώργη τον Καβαλάρη. Αυτά παρέδωσε ο Κώστας Δημητριάδης στις «Παληές Γειτονιές» του υπονοώντας βεβαίως την πολυσήμαντη λατρεία του από τους σκλαβωμένους Έλληνες.
Εν πάση περιπτώσει ο δήμαρχος Αθηναίων ανέθεσε εγγράφως και επισήμως την επιμέλεια και την ευπρέπεια του ναού στον Γ. Κορομηλά. Βεβαίως αργότερα (1885) είναι γνωστό ότι ο ναός επαυξήθηκε και προστέθηκαν εκατέρωθεν δύο παρεκκλήσια, του Προφήτη Ηλία και του Αγίου Κωνσταντίνου. Τραγική σύμπτωση ήθελε σχεδόν για τους ίδιους λόγους να ανεβαίνει στον Λυκαβηττό και ο διάδοχός του, ο περίφημος Εμμανουήλ Λουλουδάκης.
