Κατάνυξη, όμορφα συναισθήματα και θρησκευτική μυσταγωγία ένιωσαν όλοι όσοι έβλεπαν τον Προκαθήμενο της Ελληνικής Εκκλησίας να αποκαλύπτει την εικόνα της Αγίας Φιλοθέης Μπενιζέλου, ανήμερα της γιορτής της, στις 19 Φεβρουαρίου 2015. Η κατάμεστη αίθουσα του 120χρονου «Συλλόγου των Αθηναίων» γνώρισε τρεις αιώνες ιστορίας, η οποία κρατήθηκε καλά φυλαγμένη στα σπλάχνα της παλιάς εικόνας της Αθηναίας Αγίας. Ήταν στα τέλη του 19ου αιώνα όταν ο απόγονος της Αγίας, Αντιπρόεδρος του Συλλόγου και Καθηγητής της Εκκλησιαστικής Ριζαρείου Σχολής Θεοδόσιος Β(Μπ)ενιζέλος (1821-1900), πρόσφερε την εικόνα της.
Η εικόνα της Αγίας Φιλοθέης που βρίσκεται στην αίθουσα του Συλλόγου των Αθηναίων.
Πέρασε από τότε περισσότερο από ένας αιώνας. Ο πόλεμος του 1897, η καταστροφή του αρχείου του Συλλόγου από πυρκαγιά, μετακινήσεις από κτίριο σε κτίριο, βαλκανικοί και δύο παγκόσμιοι πόλεμοι. Ανάμεσα στα ελάχιστα που σώθηκαν στο πέρασμα του χρόνου και η εικόνα της Αγίας Φιλοθέης. Έμενε να θυμίζει στους γηγενείς της πρωτεύουσας την υποχρέωσή τους να τιμούν τη γυναίκα που διέθεσε τα πάντα για τους συνανθρώπους της και μαρτύρησε για την πίστη και τα ιδανικά της.
Ο Πρόεδρος του Συλλόγου των Αθηναίων κ. Ελευθέριος Σκιαδάς κατά τη διάρκεια της ομιλίας του με θέμα: «Η Κυρά των Αθηνών και τα προικιά της».
Τα «προικιά» της Αγίας
Ακούστηκαν συγκλονιστικές και άγνωστες ιστορικές ειδήσεις στο επιβλητικό εντευκτήριο των παλιών Αθηναίων. Πως μεθοδεύτηκε η αρπαγή της περιουσίας της Αγίας, τα «προικιά» της όπως τα αποκάλεσε ο Πρόεδρος του Συλλόγου Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς, αποκαλύπτοντας τις μεθοδεύσεις με επίσημα έγγραφα της εποχής της βαυαροκρατίας. Επίσης πως και πότε σώθηκε ο τάφος της, η Κρύπτη της Αγίας Φιλοθέης, στην ομώνυμη περιοχή, από τα φουρνέλα που πλησίαζαν στα μέσα της δεκαετίας 1920.
Ο Λάμπρος Καλλιφρονάς, παλαιός δήμαρχος Αθηναίων και Πρόεδρος του Συλλόγου έβαλε το θεμέλιο λίθο (1936) και ο Σύλλογος κατέβαλε τα έξοδα για την διαμόρφωση της Κρύπτης. Ενός από τα σημαντικά θρησκευτικά μνημεία της πρωτεύουσας. Αλλά και για την εγκαταλελειμμένη Μονή της Αγίας έγινε λόγος, με την επισήμανση ότι πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα μνημεία μας και ίσως το μοναδικό βυζαντινό μοναστικό κτιριακό σύνολο που διαθέτουμε στην ευρύτερη περιοχή των Αθηνών.
Ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. κ. Ιερώνυμος ασπάζεται την εικόνα της Αγίας Φιλοθέης.
Η συντήρηση
Η ιστορία όμως της εικόνας της Αγίας Φιλοθέης, η οποία ανήκει στον Σύλλογο των Αθηναίων, είναι πράγματι συγκινητική. Στην πραγματικότητα αποκαλύφθηκαν τρεις εικόνες και τρεις τεχνοτροπίες. Ο συντηρητής Γεώργιος Μαστρογιάννης που ανέλαβε το έργο παρουσίασε με εικόνες και βίντεο την αποκάλυψη. Επρόκειτο για μια εικόνα 54,5 εκ. Χ 44,1 εκ., ζωγραφισμένη πάνω σε τέσσερις τεγίδες που συγκρατιόνταν από δύο κάθετα τρέσα. Όλοι πίστευαν πως ήταν έργο του 19ου αιώνα και πριν από τρεις δεκαετίες περίπου είχε γίνει η τελευταία συντήρησή της.
Αλλά με το πέρασμα του χρόνου είχαν επέλθει τέτοιες φθορές οι οποίες καθιστούσαν επιτακτική την ανάγκη συντήρησής της. Αλλά πριν από την έναρξη των εργασιών υπήρχαν στοιχεία πάνω στην εικόνα τα οποία γεννούσαν ερωτήματα. Ορισμένα από αυτά ήταν η χρήση λεπτών τεγίδων 1,5 εκατοστό μόνο, η βιομηχανική κοπή του ξύλου δεξιά και αριστερά, αλλά και οι πολλές επεμβάσεις αποκατάστασης που είχε δεχτεί. Μεταξύ αυτών, η αντικατάσταση σε τέσσερα σημεία του ξύλινου φορέα με νεότερο με την αντίστοιχη νέα προετοιμασία και ζωγραφική και οι πολλές συμπληρώσεις προετοιμασίας και ζωγραφικής κυρίως στις συναρμογές των ξύλων.
Άποψη της αίθουσας κατά τον χαιρετισμό του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ.κ. Ιερωνύμου.
«Ακτινογράφηση»
Αφού ολοκληρώθηκαν οι απαραίτητες ξυλουργικές εργασίες και οι στερεώσεις ακολούθησε σειρά μη καταστρεπτικών μεθόδων διερεύνησης, που περιελάμβαναν φωτογραφίσεις στο υπεριώδες το υπέρυθρο και οπτική μικροσκοπία. Μετά και την αφαίρεση του ιδιαίτερα οξειδωμένου βερνικιού, παρατηρήθηκε αναντιστοιχία μεταξύ του προσώπου και των χεριών της Αγίας. Υπήρχε διαφορετικό ζωγραφικό ύφος, διαφορετική χρωματική παλέτα και διαφορετική ποιότητα χρωστικών.
Η έρευνα συνεχίστηκε με την ακτινογράφηση της εικόνας, η οποία μας αποκάλυψε ένα παλαιό και στη συνέχεια ένα ακόμη παλαιότερο πρόσωπο ζωγραφισμένο από κάτω και διατηρημένο σε πολύ καλή κατάσταση. Έτσι, αποφασίστηκε η αποκάλυψη του αρχικού προσώπου, η οποία θα βοηθούσε στην χρονολόγηση αλλά κυρίως στην ανάδειξη και παρουσίαση των αυθεντικών στοιχείων της εικόνας. Στοιχεία τα οποία είχαν χαθεί λόγο των πολλών αισθητικών επεμβάσεων. Μετά την αποκάλυψη του παλαιότερου προσώπου αλλά και την ολοκλήρωση των καθαρισμών και αφαίρεση των επιζωγραφίσεων επήλθε αισθητική ισορροπία στο έργο.
Η τελευταία απόγονος της οικογένειας Μπενιζέλου, επίτιμο μέλος του Συλλόγου των Αθηναίων κ.Φιλοθέη Δέδε – Μπενιζέλου στο βήμα.
Τέλη 17ου – αρχές 18ου αιώνα
Εντέλει τρεις διαφορετικές εικόνες συνυπήρχαν πάνω στα ίδια ξύλα. Η αφαίρεση διαφόρων υλικών πλήρωσης στο άνω τμήμα της εικόνας μας αποκάλυψε τμήμα της κόκκινης περιμετρικής ταινίας αλλά και σημάδια από χειροποίητη κοπή στο ξύλο. Αυτό οδήγησε στο συμπέρασμα πως η βιομηχανική κοπή στις δύο πλαϊνές έδρες είναι μεταγενέστερες, αλλά και πως το πλάτος της εικόνας ήταν μεγαλύτερο. Εικάζεται λοιπόν πως όχι μόνο το πλάτος αλλά και το μήκος της εικόνας ήταν μεγαλύτερο αφού οι τετράγωνες διαστάσεις σε εικόνες αυτής της θεματολογίας δεν συνηθίζονται.
Άποψη της κατάμεστης αίθουσας.
Το πιθανότερο όλων είναι η Αγία να εικονίζονταν αρχικά ολόσωμη και οι διαστάσεις της εικόνας να ήταν 120 εκ. Χ 60 εκ. Η εικόνα χρονολογείται στα τέλη του 17ου – αρχές 18ου αιώνα και συγκαταλέγεται στις παλαιότερες γνωστές απεικονίσεις της Αγίας. Ταξίδεψε τρεις αιώνες για να μας θυμίζει την σοφή και αγωνίστρια Αθηναία. Στην τελετή που έγινε τιμήθηκε και η τελευταία απόγονος της Αγίας Φιλοθέης, η κ. Φιλοθέη Μπενιζέλου Δέδε, η οποία είναι μέλος του Συλλόγου συνεχίζοντας τη μακρά παράδοση της οικογενείας της.
