ΓΡΑΦΕΙ Ο ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Γ. ΣΚΙΑΔΑΣ
Τίποτε δεν προϊδεάζει τον επισκέπτη που θα περάσει τη μεταλλική συρόμενη θύρα της οδού Θεσσαλίας, στην περιοχή Μαρκόνι του Ελαιώνα των Αθηνών, για να εισέλθει στον ανοιχτό και καλοφροντισμένο χώρο στάθμευσης αυτοκινήτων ότι στη δεξιά πλευρά του μεγάλου οικοπέδου θα συναντήσει μια μικρή μονόκλιτη και κεραμοσκεπή βασιλική εκκλησίτσα.
Είναι η Παναγία του Σωτηράκη, η οποία δεν είναι αφιερωμένη στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος, αλλά στην Παναγία Σωτήρα ή Σώτειρα κατά το αθηναϊκότερο. Χωμένη στο έδαφος, αλλά με φροντισμένο και ασπρισμένο περίβολο, λαϊκά παρτέρια, λουλούδια και λίγα κεράκια στην είσοδο για τον πιστό που θα φτάσει εκεί όπου δεν έφτασε –ευτυχώς– ακόμη το ηλεκτρικό ρεύμα, δηλαδή στο εσωτερικό του ναΐσκου.
Μικρό το εκκλησάκι (5,30 Χ 7,90), αλλά ικανό για να δανείσει το όνομά του στον μικρό συνοικισμό που σχηματίστηκε γύρω του από πρόσφυγες, τον συνοικισμό Σωτηράκη (και όχι Σωτηράκι). Αγιά Σωτήρα το αποκαλούσαν οι περίοικοι.
Δεν πρόκειται, λοιπόν, για το χαϊδευτικό προσωνύμιο Σωτηράκι –όπως το Σωτηράκι της Πλάκας– που συνοδεύει την Παναγίτσα, αλλά για το μικρό όνομα του κτήτορα στα χρόνια της Τουρκοκρατίας Σωτηράκη Καπινάκη. Φαίνεται δε πως κατά τη διάρκεια της πολιορκίας των Αθηνών από τον Κιουταχή (1826-1827) η περιοχή πυρπολήθηκε. Την 1η Φεβρουαρίου 1833 η Βαρβάρα Συμεών Νικολέτου κληροδοτεί, μεταξύ άλλων, και «τα εις Σωτηράκην εκατόν ελαιόδενδρά της, τα οποία ήδη από την πυρκαγιάν (απέμειναν) δέκα τέσσερα».
Η Παναγία του Σωτηράκη, σήμερα.
Ευτυχώς υπήρξε ενδιαφέρον για τον όμορφο αυτόν ναΐσκο και διασώθηκαν οι λίγες τοιχογραφίες του. Το κτήμα περιήλθε στα χέρια του Μπεσκίνη, από τον οποίο και το αγόρασαν οι καταγόμενοι από την Άνδρο Ιωάννης και Χρήστος Ρίπης. Πολλοί ασχολήθηκαν με τη χάρη του.
Ο Δ. Χατζόπουλος, ο Αν. Ορλάνδος, ο Κ. Μπίρης μας παρέδωσαν χρήσιμες πληροφορίες[1]. Νεότερες έρευνες αποκαλύπτουν δύο ακομη Ρίπηδες, τον Νικόλαο και τον Δημήτριο, οι οποίοι πρωταγωνίστησαν στην αξιοποίηση του κτήματος. Καλόπεσε η Παναγιά του Σωτηράκη σε χέρια δημιουργικών νοικοκυραίων και σε οικογένεια που ακμάζει μέχρι τις ημέρες μας.
Αλλά και οδός Αδελφών Ρίπη (Δημητρίου και Χρήστου Ρίπη) –δέον το επώνυμο να γράφεται με ένα π– σώζεται λίγο πιο πέρα από την Ελαία του Πλάτωνος, για να θυμίζει την οικογένεια των κτητόρων του ναΐσκου. Η ονομασία δεν περιβλήθηκε τον θεσμικό τύπο και δεν θα βρει ο επισκέπτης πινακίδα, αλλά οι οδηγοί της πόλης και οι περίοικοι το ξέρουν. Διασώθηκε έτσι το ιστορικό επώνυμο, αφού εξέλιπαν οι εξ αρρενογονίας απόγονοι και πρέπει τα αρμόδια όργανα να σπεύσουν για την επίσημη καθιέρωσή του.
Μεταπολεμικός χάρτης όπου διαφαίνεται καθαρά η συνοικία Σωτηράκη.
Το τοπωνύμιο «Σωτηράκη», το οποίο φαίνεται να καλύπτει ολόκληρη την περιοχή μεταξύ Ιεράς Οδού, λεωφόρου Κηφισού, λεωφόρου Καβάλας και Θηβών σώζεται μέχρι τις ημέρες μας, αλλά όχι και ο παλαιός συνοικισμός γύρω από το εκκλησάκι.
Τιμούν το εκκλησάκι ανήμερα του Σωτήρος!
Στις 6 Αυγούστου –ανήμερα της γιορτής του– δεν γεμίζει η περιοχή με κόσμο, όπως άλλοτε, αλλά λίγοι και πιστοί έρχονται να το τιμήσουν. Ο επίδοξος ερευνητής που θα θελήσει να ασχοληθεί με την περιοχή και θα απορήσει πώς το εκκλησάκι βρίσκεται από τη μια μεριά του ποταμιού και το τοπωνύμιο ακούγεται στην άλλη, ας λάβει υπόψη του δύο μεγάλα γεγονότα: Τη διοικητική υπαγωγή της περιοχής στην Κοινότητα (:αργότερα Δήμο) Αιγάλεω –όταν «μπακλαβαδοποιήθηκε» η Αθήνα μας για λόγους σκοπιμότητας (1934) – και τον εγκιβωτισμό της κοίτης του ποταμιού (Κηφισού), η οποία πραγματοποιήθηκε προπολεμικά (1937-40) επιφέροντας ριζικές αλλαγές στην περιοχή. Μία εξ αυτών αφορά το ρέμα (νομή) που περνούσε την περιοχή και αρκούσε μια σανίδα για να γεφυρωθεί.
*Προδημοσίευση από το υπό έκδοση βιβλίο «Στα δυτικά της Ακρόπολης».
